rave e-novine.com - Srbija klizi u recesiju

Priče za laku noć: Boris Tadić, pripovedač

Photo: Stock

Uprkos natčovečanskim predizbornim naporima predsednika Demokratske stranke, statistike govore da je privreda Srbije u sve većoj dubiozi. Na predstavljanju novog izdanja mesečnika Makroekonomske analize i trendovi, ekonomista Stojan Stamenković je upozorio da bi srpska privreda tekuću godinu mogla okončati u recesiji ukoliko se nastavi postojeći trend opadanja industrijske proizvodnje

Stamenković je ukazao da je u februaru ove godine zabeležen najveći pad industrijske proizvodnje od 2000. godine.

“Desezonirani indeks industrijske proizvodnje u februaru niži je od proseka prethodne godine za 14,6 odsto i za 13 odsto je manji nego u januaru 2012. godine”, naveo je Stamenković. On je dodao da je u poslednjih 30 godina samo tri puta zabeležen veći mesečni pad proizvodnje, i to u junu 1992. kada su uvedene sankcije, aprilu 1999. u vreme NATO bombardovanja i oktobru 2000. godine u vreme demokratskih promena u Srbiji.

Stamenković je istakao i da je pitanje da li se pad industrijske proizvodnje u februaru može pripisati samo ledenom talasu zbog kojeg su uvedene restrikcije struje privredi ili je u pitanju jačanje trenda pada proizvodnje iz druge polovine 2011. godine.

"Moguće je da je došlo do pogoršanja i intenziviranja pada industrijske proizvodnje i nisam siguran da se može ostvariti ni snižena projekcija rasta BDP u 2012. od 0,5 odsto. Možda nam preti recesija", upozorio je on.

Kao u Srbiji: Kim Dzong Il, Tadićev uzor

Photo: kimjongillookingatthings.tumblr.com

Stamenković je ukazao da je zabrinjavajuće i to što je u februaru zabeležen pad u svim oblastima prerađivačke industrije, ističući da je proizvodnja gvožđa i čelika bila 73 odsto manja nego u januaru i 86 odsto manja nego u februaru 2011. godine.

Kompenzacija za pad u proizvodnji gvožđa i čelika, kako je ocenio, mogao bi da bude početak prizvodnje u Fijatu u Kragujevcu, ali je neizvesno u kojoj meri će to moći da se nadoknadi zbog stanja na svetskom tržištu automobila.

Stamenković je kazao i da su nastavljene loše tendencije u spoljnotroginskoj razmeni, precizirajući da je izvoz u februaru manji za 20 odsto nego u istom mesecu 2011, a uvoz je porastao za tri odsto. Prvi put posle dve ili tri godine pokrivenost uvoza izvozom u februaru 2012. pala je ispod 50 odsto, dodao je on.

Kako je istakao Stamenković, nagoveštaj oživljavanja prometa u trgovini na malo iz januara nije potrvđen u februarskim podacima, dok je u kretanju potrošačkih cena zabeležen zabrinjavajući trend.

"Kod potrošačkih cena u decembru 2011. godine zabeležena je deflacija, u januaru cene su stagnirale, dok je u februaru usledio mesečni rast inflacije od 0,8 odsto", kazao je Stamenković, ali je dodao da je teško prognozirati kako će se inflacija kretati do kraja godine.

Ubrzano trošenje deviznih rezervi

Stamenković je upozorio da bi postojeće devizne rezerve Srbije mogle biti potrošene za dve do tri godine ako se nastavi tempo smanjivanja sa početka ove godine.

Kao u vreme sankcija i bombardovanja: Stojan Stamenković, brojke ne lažu

Photo: FoNet/Dragan Antonić

On je istakao da su u prva dva meseca devizne rezerve smanjene za 900 miliona dolara, a da je do kraja marta Narodna banka Srbije oko 500 miliona evra potrošila na međubankarskom deviznom tržištu da bi održala kurs dinara.

“Devizne rezerve Srbije su oko 10 milijardi evra, ali one uključuju i obavezne rezerve banaka i deviznu štednju građana, tako da će se ono što su devizne rezerve države i NBS ovakvim intervencijama potrošiti za dve ili tri godine”, istako je Stamenković.

Prema njegovim rečima, ako se to desi Srbija će biti suočena sa eksternom nelikvidnošću koja može da uzrokuje veliko slabljenje dinara, što će biti veliki problem za novu vladu.

"Ne znam kako će ona da izađe sa njim na kraj, ali bojim se da Srbiji, kada predizborna euforija prestane i bude moralo ozbiljno da se radi, predstoji smanjivanje broja radnih mesta i zarada", ocenio je on.

Stamenković je istakao i da je fiskalni deficit trenutno najizraženiji problem u ekonomskoj politici u Srbiji i da on traži hitno rešavanje, koje daleko prevazilazi najavljenje mere.

Prema njegovim rečima, deficit državnog budžeta u prvom tromesečju ove godine mogao bi da bude dvostruko veći od iznosa predviđenog aranžmanom sa Međunarodnim monetarnim fondom, odnosno za oko 30 milijardi dinara veći.

"Ukupne mere ušteda od 15,7 milijardi dinara, koje je Vlada nedavno predvidela pokrile bi tek polovinu te rupe", kazao je on.

Photomontage: Rave

Stamenković je ocenio i da će Srbija morati da pravi novi sporazum sa MMF koji će imati nove parametre oko deficita i rasta i dodao da će se bez sporazuma sa Fondom smanjiti investicioni rejting Srbije i priliv kapitala.

I ekonomista Miladin Kovačević je istakao da se pitanje fiskalnog deficita mora rešavati sveobuhvatnom poreskom reformom koja mora da se poveže i sa reformom javnog sektora, odnosno korporativizacijom javnih preduzeća.

Kovačević je rekao i da je neophodna i reforma Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, koji je najveći budžetski korisnik, i to kroz prelazak u investicioni fond, ali to ne znači da neće biti potrebno i podizanje granice za odlazak u penziju.

Prema oceni autora MAT, za dugoročne rešenje pitanja fiskalnog deficita i obezbeđenje razvoja potrebna je i izmena zakona o planiranju i izgradnji, javnoj svojini, restituciji, kao i zakona koji regulišu fiskalnu politiku i poreski sistem.

e-novine.com - Srbija klizi u recesiju

Lažni aktivizam društvenih mreža - BUKA Magazin www.6yka.com

Platforme društvenih medija su izgrađene na slabim vezama. Na Tviteru-u možete slijediti (ili vas mogu slijediti) ljude koje možda nikad niste upoznali. Facebook je alatka za efikasno upravljanje poznanstvima, za održavanje veze sa ljudima sa kojima u suprotnom ne biste mogli ostati u vezi.

Autor: Malcolm Gladwell

Veličina slova:aaa

Jednog ponedeljka u četiri i trideset poslijepodne, 1. februara 1960. godine, četiri studenta su sjedjela za šankom na kojem se služila hrana u restoranu Woolworth u centru grada Greensboro, u Sjevernoj Karolini. Oni su tada bili studenti prve godine na Poljoprivrednom i tehničkom fakultetu Sjeverne Karoline, crnačkom fakultetu koji je od centra bio udaljen oko kilometar i po.

“Molim vas jednu kafu”, rekao je jedan od studenata, Ezell Blair, konobarici.
“Ne služimo crnce”, odgovorila je.

Šank u restoranu Woolworth je bio u obliku slova L i za njega je moglo sjesti šezdeset-šestoro ljudi, dok je na drugom kraju bio snack bar za kojim se stajalo. Dio za sjedenje je bio za bijelce. Snack bar je bio za crnce. Druga radnica, crnkinja koja je radila u kuhinji, prišla je studentima i pokušala da ih upozori. “Vaše ponašanje je glupo, nerazumno!”, rekla im je. Oni se nisu pomjerili. Oko pet i trideset, prednji ulaz u radnju je zaključan. Četvorica su i dalje ostala da sjede. Na kraju su izašli na sporedna vrata. Vani se okupila grupa ljudi, uključujući fotografa iz novina Greensboro Record. “Vratiću će sutra sa studentima Poljoprivrednog fakulteta”, rekao je jedan od četvorice studenata.

Do jutra je protest porastao na dvadeset sedam muškaraca i četiri žene, uglavnom iz istog studentskog doma iz kojeg su bila prva četvorica. Muškarci su bili obučeni u odijela i kravate. Studenti su ponijeli sa sobom školske knjige i u učili su sjedeći za šankom. U srijedu su im se pridružili studenti iz crnačke srednje škole, Dudley High, pa je broj protesnika porastao na osamdeset. Do četvrtka je taj broj porastao na tri stotine, uključujući tri bijelkinje, iz studentskom doma Greensboro, Univerziteta Sjeverne Karoline. Do subote je na “sjedeljci” bilo šest stotina ljudi. Ljudi su izašli na ulice. Bijeli tinejdžeri su mahali zastavama Konfederacije (prim. prev. nekadašnji robovlasnički jug). Neko je bacio petardu. U podne je stigao fudbalski klub Poljoprivrednog fakulteta. “Evo stižu razbijači”, povikao je jedan od bijelih studenata.

Do sljedećeg ponedeljka, sjedeljke su se proširile na Winston-Salem, koji je bio udaljen oko četrdeset kilometara i Durham, na 75 kilometara odatle. Sutradan su se pridružili studenti sa Učiteljskog fakulteta Fayetteville Johnson C. Smith, u mjestu Charlotte, da bi se u srijedu uključili i studenti sa Fakulteta St. Augustine i Univerziteta Shaw, u mjestu Raleigh. U četvrtak i petak, protest je prešao državnu granicu, zahvativši Hampton i Portsmouth (Virginia), Rock Hill (Južna Karolina), i Chattanooga (Tennessee). Do kraja mjeseca, sjedeljke su se proširile po cijelom Jugu, sve do Teksasa na zapadu. “Svakog studenta kojeg sam sreo pitao sam kako je bilo prvog dana protesta na njegovom kampusu”, pisao je politički teoretičar Michael Walzer za Dissent. “Odgovor je bio uvijek isti: ‘To je bilo poput groznice. Svi su htjeli da učestvuju.’” Na kraju je nekih sedam hiljada učesnika učestvovalo u protestima. Na hiljade je uhapšeno, a na hiljade je postalo još radikalnije. Ovi događaji ranih šezdesetih su prerasli u rat za građanska prava koji je zahvatio jug narednih godina te decenije – a sve se to dešavalo bez e-mail-a, sms-a, Facebook-a, ili Twitter-a.

Svijet je, kažu, usred revolucije. Nove alatke društvenih medija su nanovo izumile društveni aktivizam. Uz Facebook i Twitter i njima slične društvene mreže, tradicionalni odnos između političkih vlasti i volje javnosti je potpuno izmijenjen, olakšavajući nemoćnima da međusobno sarađuju, koordinišu akcije i progovore o svojim problemima. Kada je deset hiljada protesnika izašlo na ulice Moldavije u proljeće 2009. godine, kako bi protestvovali protiv komunističke vlade u toj državi, akcija je nazvana Twitter revolucija, zbog toga što je ova društvena mreža korištena za okupljanje demonstratora. Nekoliko mjeseci kasnije, kada su studentski protesti uzdrmali Teheran, State Department je preduzeo nesvakidašnji korak tražeći od Twitter-a da suspenduje zakazano održavanje svoje web stranice, jer Administracija nije željela da ključna alatka za organizovanje bude van upotrebe u jeku demonstracija. “Bez Twitter-a, ljudi u Iranu ne bi osjećali moć i samopouzdanje da ustanu u odbranu slobode i demokratije”, Mark Pfeifle, bivši savjetnik za državnu bezbjednost, je kasnije napisao, tražeći da Twitter bude nominovan za Nobelovu nagradu. Nekada su se aktivisti definisali prema svojim ciljevima, a sada se definišu prema alatkama. Facebook ratnici idu online kako bi se borili za promjene. “Vi ste naša jedina nada,” James K. Glassman, bivši viši zvaničnik State Department-a, je rekao grupi cyber aktivista na nedavnoj konferenciji koju su sponzorisali Facebook, A. T. & T., Howcast, MTV, i Google. Stranice poput Facebook-a, rekao je Glassman, “daju SAD-u  značajnu komparativnu prednost nad teroristima. Prije izvjesnog vremena, rekao sam da nas je Al Qaeda ‘jela za doručak’ na Internetu.’ To više nije slučaj. Al Qaeda je ostala u Web 1.0. Internet je sada stvar interakcije i konverzacije.”

Ovo su jake, i zbunjujuće tvrdnje. Zašto je bitno ko koga “jede za doručak” na internetu? Jesu li ljudi koje su uloguju na svoj Facebook nalog zaista naša jedina nada? A što se tiče moldavijske Twitter revolucije, Evgeny Morozov, naučnik sa Stanforda koji je bio najuporniji kritičar digitalnog evanđelizma, tvrdi da je Twitter imao slab značaj u Moldaviji, zemlji u kojoj postoji veoma mali broj korisnika Twitter-a. A moguće je da to i nije bila revolucija, jer su protesti – kako sugeriše Anne Applebaum u Washington Post—mogli biti i inscenirani od strane vlade. (U zemlji koja se paranoično plaši rumunskog revanšizma, protesnici su mahali rumunskom zastavom nad zgradom Parlamenta.) U slučaju Irana, ljudi koji su se na Twiter-u bavili demonstracijama su uglavnom svi bili na Zapadu. “Vrijeme je da se uloga koju je Twitter imao u događajima u Iranu pravilno prikaže,” napisao je Golnaz Esfandiari ovog ljeta u listu Foreign Policy. “Prosto rečeno: U Iranu nije bilo Twitter revolucije.” Uticajni blogeri, kao što je Andrew Sullivan, koji veliča ulogu društvenih medija u Iranu, nastavlja Esfandiari, su pogrešno shvatili situaciju. “Zapadni novinari koji nisu mogli, ili se nisu htjeli potruditi, da dođu do ljudi koji su bili na mjestu događaja u Iranu jednostavno su nalazili informacije na Twiter-u na engleskom jeziku, na temu izbora u Iranu”, napisala je. “U svemu tome, kao da se niko nije zapitao zašto bi ljudi pokušavali da koordinišu proteste u Iranu na bilo kojem drugom jeziku osim na Farsi.”

Nešto od ove grandioznosti se moglo i očekivati. Inovatori imaju običaj da budu solipsisti. Oni često žele da na silu uklope sve činjenice i iskustva u njihov novi model. Kao što je napisao istoričar Robert Darnton, “Čudo komunikacione tehnologije sadašnjosti proizvodi lažnu svijest o prošlosti— čak i u smislu da komunikacija nema istorije, ili da nema ništa vrijedno pomena prije ere televizije i interneta.” Ali u pitanju je nešto drugo, u pretjeranom entuzijazmu u vezi sa društvenim medijima, pedeset godina nakon jedne od najveličanstvenijih epizoda društvenih previranja u američkoj istoriji, čini se da smo zaboravili šta je aktivizam.
Ranih šezdesetih Greensboro je bio mjesto gdje se na rasnu neposlušnost redovno uzvraćalo nasiljem. Četiri studenta koji su prvi sjeli za šank bili se prestrašeni. “Da je neko došao iza mene i rekao ‘Bu,’ ja bih se srušio sa stolice”, rekao je jedan od njih kasnije. Prvog dana, poslovođa restorana je obavijestio šefa policije koji je odmah poslao dva policajca u restoran. Trećeg dana, banda bijelih siledžija je došla za šank i nadmeno stala iza protesnika, mumljajući prijetnje i epitete kao što je “čičkoglavi crnčuga”. Pojavio se i vođa lokalnog Ku Klux Klana. U subotu, tenzije su narasle, neko je prijavio da je postavljena bomba i cijeli restoran je morao biti evakuisan.

Opasnost je bila još veća tokom projekta “Ljeto mira” 1964. godine u Misisipiju, još jedne od kampanja koje su prethodile pokretu za građanska prava. Studentski nenasilni koordinacioni odbor je regrutovao stotine Sjevernjaka, većinom bijelaca, neplaćenih volontera, da vode “škole slobode”, registruju crne glasače i podignu svijesti o građanskim pravima na Jugu. “Niko ne smije nigdje ići sam, ali naročito ne u automobilu i ne noću,” glasile su instrukcije koje su dobili. U roku od svega nekoliko dana kako su stigli u Misisipi, tri volontera—Michael Schwerner, James Chaney, i Andrew Goodman—su kidnapovani i ubijeni, a kasnije tokom ljeta, trideset sedam crnačkih crkava je zapaljeno, a na desetine sigurnih kuća su bačene bombe; volonteri su pretučeni, na njih je pucano, hapšeni su i jurili su ih kamioneti puni naoružanih ljudi. Četvrtina od ukupnog broja prijavljenih za program je odustala. Aktivizam koji dovodi u pitanje status quo—koji napada duboko ukorijenjene probleme—nije za slabiće.

Šta ljude čini sposobnim za ovu vrstu aktivizma? Standfordski sociolog Doug McAdam je uporedio osobe prijavljene za “Ljeto mira” koje su ostale u programu sa onima koje su odustale i otkrio da ključna razlika nije bila, kako bi se moglo očekivati, u ideološkom žaru. “Svi prijavljeni - učesnici i oni koji su odustali—su se jednako pokazali kao duboko posvećeni, svjesni pobornici ciljeva i vrijednosti programa Ljeto mira,” zaključio je. Ono što je bilo važnije je bio stepen lične veze učesnika sa pokretom za građanska prava. Od svih volontera je zatraženo da daju spisak ličnih kontakata – ljudi za koje su htjeli da budu obaviješteni o njihovim aktivnostim—i ispostavilo se da su učesnici, češće nego oni koji su odustali od programa, imali bliske prijatelje koji su takođe išli u Misisipi. Aktivizam visokog rizika, zaključio je McAdam, je fenomen “jakih veza”.

Ovaj obrazac se stalno ponavlja. Jedna studija Crvenih brigada, talijanske terorističke grupe iz sedamdesetih, je otkrila da je sedamdeset odsto regrutovanih već imalo najmanje jednog dobrog prijatelja u organizaciji. Isto važi i za ljude koji su se pridružili mudžahedinima u Afganistanu. Čak i revolucionarne akcije koje djeluju spontano, kao što su demonstracije u Istočnoj Njemačkoj koje su dovele do pada Berlinskog zida, su u srži, fenomen jakih veza. Opozicioni pokret u Istočnoj Njemačkoj se sastojao od nekoliko stotina grupa, od kojih je svaka imala u prosjeku dvanaest članova. Grupe su imale ograničen kontakt sa drugima, a u to vrijeme je samo trinaest odsto Istočnih Nijemaca imalo telefon. Sve što su znali je da se ponedeljkom naveče, ispred Crkve Svetog Nikole u centru Lajpciga, ljudi okupljaju da bi iskazali svoju ljutnju na državu. A ono što je bilo presudno za to ko će se pojaviti su bili “kritični prijatelji”—što ste imali više prijatelja koji su bili kritični prema režimu postojala je veća vjerovatnoća da ćete se pridružiti protestima.

Tako da je ključna činjenica u vezi sa četvoricom studenata prve godine za šankom u Greensboro—David Richmond, Franklin McCain, Ezell Blair, i Joseph McNeil— bio njihov međusobni odnos. McNeil i Blair su bili cimeri u studentskom domu Poljoprivrednog fakulteta Scott Hall. Richmond je dijelio sobu sa McCainom na spratu iznad, a Blair, Richmond, i McCain su svi išli u srednju školu Dudley. Njih četvorica bi prokrijumčarili pivo u studentski dom i razgovarali do kasno u noć u Blairovoj i McNeilovoj sobi. Svi bi se prisjetili ubijstva Emmett Till 1955. godine, bojkota autobuskog prevoza u Montgomeriju iste godine, i obračuna u Little Rock 1957. godine. Sjedeljka u Woolworth je bila McNeilova ideja. Razgovarali su o tome gotovo mjesec dana. Zatim je McNeil došao u sobu i pitao ostale da li su spremni. Nastala je pauza, a McCain je rekao, na način koji je moguć samo među ljudima koji razgovaraju do kasno u noć, “Jeste li kukavice?”. Ezell Blair je skupio hrabrosti da sljedećeg dana traži kafu jer su uz njega bili njegov cimer i dva dobra prijatelja iz srednje škole.

Aktivizam koji se vezuje uz društvene medije uopšte nije ovakav. Platforme društvenih medija su izgrađene na slabim vezama. Na Twitter-u možete slijediti (ili vas mogu slijediti) ljudi koje možda nikad niste upoznali. Facebook je alatka za efikasno upravljanje poznanstvima, za održavanje veze sa ljudima sa kojima u suprotnom ne biste mogli ostati u vezi. Zbog toga možete imati hiljadu “prijatelja” na Facebooku, što nikada ne biste mogli u stvarnom životu.

Ovo je na mnogo načina divna stvar. I slabe veze imaju svoje prednosti, kako je primijetio sociolog Mark Granovetter. Naši poznanici—ne naši prijatelji—su naš najveći izvor novih ideja i informacija. Internet nam omogućava da eksploatišemo prednosti ovakvih udaljenih veza uz zadivljujuću efikasnost. To je sjajno za širenje inovacija, interdisciplinarnu saradnju, povezivanje prodavaca i kupaca, i za ostale vrste logistike. Ali slabe veze rijetko vode u aktivizam visokog rizika.

U novoj knjizi pod nazivom “Efekat vilinog konjica: Brz, učinkovit i moćan način upotrebe društvenih medija za postizanje društvenih promjena,” biznis konsultant Andy Smith i profesor sa Poslovnog fakulteta Stanford Jennifer Aaker navode priču Sameer Bhatia, mladog preduzetnika iz Silikonske doline koji se razbolio od akutne leukemije. To je savršena ilustracija prednosti društvenih medija. Bhatia je morao uraditi transplantaciju koštane srži, ali nije mogao naći odgovarajućeg donatora među rodbinom i prijateljima. Najveća vjerovatnoća je postojala među pripadnicima iste etničke grupe, a u državnom registru donatora koštane srži bilo je malo ljudi iz južne Azije. Njegov poslovni partner je zatim poslao e-mail objašnjavajući u kakvoj je Bhatia situaciji na adrese više od četiri stotine poznanika, koji su dalje proslijedili  e-mail svojim poznanicima; Facebook i YouTube su bili posvećeni kampanji Pomozimo Sameer. Na kraju je registrovano gotovo dvadeset pet hiljada novih donatora koštane srži, i Bhatia je pronašao odgovarajućeg donatora.

Ali kako je kampanja postigla da se tako mnogo ljudi prijavilo? Tako što nisu tražili mnogo od njih. To je jedini način da utičete na nekog koga zapravo ne poznajete da uradi nešto za vas. Možete pridobiti hiljade ljudi da se registruju kao donatori, jer je to veoma lako uraditi. Treba samo da pošaljete bris iz usta -a vjerovatnoća da je vaša koštana srž kompatibilna sa osobom kojoj je potrebna je veoma mala— i provedete nekoliko sati u bolnici. Doniranje koštane srži nije mala stvar. Ali ne uključuje finansijski ili lični rizik; Ne znači da treba da provedete ljeto bježeći pred kamionima naoružanih ljudi. Od vas se ne traži da se suprotstavite društveno uvriježenim normama i praksama. Ustvari, to je vrsta posvećenosti koja će vam donijeti samo društveno priznanje i pohvalu.
Propovjednici društvenih medija ne razumiju tu razliku; čini se da oni vjeruju da je Facebook prijatelj isto što i pravi prijatelj i da je prijavljivanje u registar donatora u Silikonskoj dolini danas aktivizam u istom smislu kao sjedenje za rasno podijeljenim šankom u Greensboro 1960. godine. “Društvene mreže su naročito uspješne u podizanju motivacije,” pišu Aaker i Smith. Ali to nije istina. Društvene mreže su uspješne u podizanju učešća—tako što smanjuju nivo motivacije koji je potreban za učešće. Facebook stranica Koalicije Spasimo Darfur ima 1,282,339 članova, koji su donirali u prosjeku devet centi svako. Sljedeća najveća dobrotvorna akcija za Darfur na Facebook-u ima 22,073 članova, koji su donirali u prosjeku trideset pet centi. Pomozite da spasimo Darfur ima 2,797 članova, koji su dali u prosjeku petnaest centi.

Glasnogovornik za Koaliciju Spasimo Darfur je rekao za Newsweek, “Mi ne vrednujemo nečiji doprinos pokretu prema tome koliko su novca dali. To je moćan mehanizam za angažovanje ove kritične populacije. Oni informišu svoju zajednicu, prisustvuju događajima, volontiraju. To nije nešto što možete izmjeriti gledajući spisak donacija.” Drugim riječima, Facebook aktivizam je uspješan ne tako što motiviše ljude da se stvarno žrtvuju, već tako što ih motiviše da rade stvari koje ljudi rade kada su dovoljno motivisani da se zaista žrtvuju. Daleko je to od šanka u Greensboro.

Studenti koji su se pridružili sjedeljkama širom Juga tokom zime 1960. godine opisuju pokret kao groznicu. Ali pokret za građanska prava je bio više kao vojna kampanja nego kao zaraza. Kasnih pedesetih je bilo šesnaest sjedeljki u raznim gradovima na Jugu, petnaest su ranije organizovale organizacije za građanska prava kao što su N.A.A.C.P. i CORE. Izvidjeli su moguće lokacije za aktivizam. Napravili su planove. Aktivisti pokreta su držali obuke i pružali utočište za buduće protesnike. Četvorka iz Greensboro su bili proizvod ove prethodnice: svi su bili članovi Omladinskog vijeća  N.A.A.C.P.. Bili su bliski sa šefom lokalnog ogranka N.A.A.C.P. Bili su upoznati sa ranijim talasom sjedeljki u Durhamu, i učestvovali u seriji sastanaka u okviru pokreta u crkvama aktivista. Kada se pokret sjedeljki proširio iz Greensboro na cijeli Jug, nije se širio ravnomjerno. Širio se u onim gradovima koji su imali postojeće “centre pokreta”- jezgro posvećenih i obučenih aktivista spremnih da groznicu pretvore u akciju.

Pokret za građanska prava je bio aktivizam visokog rizika. Takođe je bio, što je ključno, strateški aktivizam: otpor sistemu izveden sa preciznošću i disciplinom. N.A.A.C.P. je bila centralizovana organizacija, vođena iz Njujorka prema strogo definisanim operativnim procedurama. Na Konferenciji hrišćanskih vođa Juga, Martin Luther King, Jr., je bio apsolutan autoritet. U centru pokreta je bila crnačka crkva, koja je imala, kako je istakao Aldon D. Morris u svojoj odličnoj studiji 1984. godine, “Korjeni Pokreta za građanska prava,” jasnu podjelu poslova među mnogobrojnim odborima i disciplinskim grupama. “Svaka grupa je bila zadužena za određen zadatak i koordinisala je svoje aktivnosti preko nadležnih struktura,” piše Morris. “Pojedinci su bili odgovorni za zadatke koji su im dodijeljeni, a veće konflikte je rješavao sveštenik, koji je obično imaju vrhovnu vlast nad kongregacijom.”

Ovo je druga ključna razlika između tradicionalnog aktivizma i online varijante: društveni mediji nemaju ovakvu hijerarhijsku organizaciju. Facebook i njemu slični su poput alatki za izgradnju mreža, koje su suprotne, po strukturi i prirodi, hijerarhiji. Za razliku od hijerarhija, sa pravilima i procedurama, mreže ne kontroliše jedna centralna vlast. Odluke se donose putem konsenzusa, a veze koje povezuju ljude sa grupom su labave.

Ova struktura čini mreže veoma fleksibilnim i prilagodljivim u situacijama s niskim rizikom. Wikipedia je savršen primjer. Ne postoji urednik koji sjedi u Njujorku i upravlja objavljenim informacijama. Informacije objavljuju pojedinci. Kada bi se svi unosi u Wikipediji sutra izbrisali, sadržaj bi brzo bio povraćen, jer to se dešava kada hiljade pojedinaca spontano posvete svoje vrijeme nekom zadatku.

Ima mnogo stvari, međutim, koje mreža ne radi dobro. Automobilske kompanije mudro koriste mrežu kako bi organizovali stotine dobavljača, ali ne i za dizajn automobila. Niko ne vjeruje da se artikulisanje koherentne filozofije dizajna najbolje postiže raširenim, obezglavljenim sistemom organizacije. Mreže nemaju centralizovanu strukturu vođstva i jasne granice nadležnosti, pa imaju prave poteškoće u postizanju konsenzusa i postavljanju ciljeva. Oni ne mogu razmišljati strateški; oni su hronično podložni konfliktu i greškama. Kako napraviti težak izbor između taktika ili strategija ili filozofskog pravca kada svi imaju jednako pravo da daju svoje mišljene?

Palestinska oslobodilačka organizacija je počela kao mreža, a stručnjaci za međunarodne odnose Mette Eilstrup-Sangiovanni i Calvert Jones tvrde u nedavnom eseju u International Security da je to razlog što su zapali u takve probleme kako su rasli: “Strukturalne karakteristike tipične za mreže—odsustvo centralne vlasti, autonomija protivničkih grupa, i nesposobnost da se arbitriraju svađe kroz formalne mehanizme—učinili su P.L.O. pretjerano ranjivim na vanjsku manipulaciju i unutrašnje konflikte.”

“U Njemačkoj sedamdesetih”, nastavljaju oni, “daleko složniji i uspješniji ljevičarski teroristi su se uglavnom hijerarhijski organizovali, sa profesionalnim menadžmentom i jasnom podjelom poslova. Oni su bili geografski koncentrisani na univerzitete, gdje su mogli uspostaviti centralno vođstvo, povjerenje, zajedništvo putem redovnih, sastanaka licem u lice.” Rijetko su izdavali svoje drugove po oružju tokom policijskih ispitivanja. Njihovi suparnici desničari su bili organizovani kao decentralizovane mreže i nisu imali takvu disciplinu. Ove grupe su redovno infiltrirane, a članovi, kada bi bili uhapšeni, brzo su odavali svoje drugove. Slično tome, Al Qaeda je bila najopasnija kada je bila jedinstvena hijerarhija. Sada kada se raštrkala u mrežu, pokazala se daleko manje uspješnom.

Nedostaci mreža rijetko dolaze do izražaja ako mreža nije zainteresovana za sistematske promjene—ako samo želi da uplaši ili ponizi ili privuče pažnju—ili ako nema potrebe za strateškim razmišljanjem. Ali ako preuzimate moćan i organizovan sistem morate biti hijerarhija. Bojkot autobuskog prevoza u Montgomeriju je zahtijevao učešće desetina hiljada ljudi koji su  zavisili od javnog prevoza da bi putovali na posao i s posla svaki dan. To je trajalo godinu dana. Kako bi ubijedili ove ljude da ostanu vjerni cilju, organizatori bojkota su zadužili sve lokalne crnčke crkve da održavaju moral, i organizovali besplatnu alternativnu službu prevoza privatnim automobilima sa četrdeset osam dispečera i četrdeset dvije polazne stanice. Čak je Vijeće bijelih građana, kako je King kasnije rekao, priznalo da je sistem prevoza privatnim automobilima radio sa “vojničkom preciznošću”. Do Kingovog dolaska u Birmingham, za vrhunac obračuna sa šefom policije Eugene (Bull) Connor, on je imao budžet od milion dolara i stotinu stalnih članova na terenu, podijeljenih u radne jedinice. Sama operacija je bila podijeljena u postepeno eskalirajuće faze, unaprijed planirane. Podrška je davana na redovnim masovnim sastancima koji su se naizmjenično održavali u crkvama u gradu.

Bojkoti i sjedeljke i nenasilni otpor – koji su bili odabrano oružje za Pokret za građanska prava – su visoko rizične strategije. Ostavljaju malo prostora za konflikt i grešku.

Ako samo jedan protesnik odstupi od plana i odgovori na provokaciju, moralni legitimitet cijelog protesta je kompromitovan. Entuzijaste za društvene medije bi nas željeli ubijediti da bi Kingov zadatak u Birminghamu bio daleko lakši da je on mogao komunicirati sa svojim sljedbenicima putem Facebooka, i zadovoljio se komunikacijom putem Tweetter-a iz zatvora u Birminghamu. Ali mreže su komplikovane: sjetite se beskrajnog ispravljanja i prepravljanja, dopuna i debata, koje su karakteristične za Wikipediju. Da je Martin Luther King, Jr. pokušao da izvrši wiki-bojkot u Montgomeriju, bio bi pregažen bijelom strukturom moći. A od kakve bi koristi bila alatka za digitalnu komunikaciju u gradu gjde se do devedeset osam odsto crnačke zajednice moglo doći svake nedjelje ujutro u crkvi? Stvari koje su Kingu bile potrebne u Birminghamu—disciplina i strategija—su stvari koje online društveni mediji ne mogu pružiti.

Biblija pokreta društvenih medija je “Evo nama svakoga”, koju je napisao Clay Shirky. Shirky, koji predaje na Univerzitetu  New York, je htio da pokaže organizacijsku moć Interneta, a on počinje pričom o Evanu, koji je radio na Wall Street, i njegovoj djevojci Ivanni, nakon što je ona zaboravila svoj mobilni telefon, skupi Sidekick, na zadnjem sjedištu njujorškog taksija. Telefonska kompanija je prenijela sve podatke sa Ivaninog izgubljenog telefona na novi telefon, da bi poslije toga ona i Evan otkrili da je Sidekick sada bio u rukama tinejdžerke iz Kvinsa, koja ga je koristila da fotografiše sebe i svoje prijatelje.
Kada je Evan poslao mail tinejdžerki, Sashi, tražeći telefon nazad, ona je odgovorila da njegovo “bijelo dupe” nije zaslužilo da ga dobije nazad. Ljut, on je napravio web stranicu sa njenom slikom i opisao šta se desilo. Proslijedio je link svojim prijateljima, a oni su ga proslijedili svojim. Neko je pronašao Sashinog momka na MySpace, i link se pojavio na web stranici. Neko je pronašao njenu adresu na internetu i snimio video  njene kuće prolazeći kraj nje; Evan je postavio video na stranicu. Priču je preuzeo Digg, filter za vijesti. Evan je sada već primao deset e-mail-ova u minuti. Napravio je oglasnu ploču za čitaoce da podijele svoje priče, ali je ona kolabirala pod navalom pristiglih odgovora. Evan i Ivanna su otišli u policiju, ali je policija stavila izvještaj pod “izgubljeno”, a ne “ukradeno”, čime se slučaj  zatvorio. “Do sada su već milioni čitalaca pratili priču”, piše Shirky, “a desetine velikih novina su prenijele priču.” Popustivši pod pritiskom, njujorška policija je ponovo klasifikovala predmet pod “ukraden”.” Sasha je uhapšena, a Evan je prijateljici vratio Sidekick.

Argument koji daje Shirky je da se ovako nešto nikada ne bi moglo desiti prije ere interneta—i on je u pravu. Evan nikada ne bi mogao ući u trag Sashi. Priča o Sidekick-u nikada ne bi bila objavljena. Nikada ne bi bila skupljena armija ljudi za ovu bitku. Policija ne bi popustila pod pritiskom jedne osobe koja je zagubila nešto trivijalno poput mobilnog telefona. Priča, prema Shirky, ilustruje “lakoću i brzinu kojom se grupa može mobilisati za ispravan cilj” u doba interneta.

Shirky smatra da je ovaj model aktivizma napredniji. Ali to je jednostavno forma organizovanja koja preferira slabe veze koje nam pružaju informacije nasuprot jakim vezama koje nam pomažu da istrajemo kada se suočimo sa opasnošću. To preusmjerava našu energiju sa organizacija koje promovišu stratešku i disciplinovanu aktivnost prema onima koje promovišu fleksibilnost i prilagodljivost. Na taj način je aktivistima lakše da se izraze, a teže da time izvrše neki uticaj. Instrumenti društvenih medija su dobri da se postojeći društveni poredak učini efikasnijim. Oni nisu prirodan neprijatelj statusu quo. Ako smatrate da je svijetu potrebno samo da se malo zagladi, to ne bi trebalo da vam smeta. Ali ako mislite da još uvijek ima šankova koje treba integrisati, trebalo bi da se zamislite nad ovim.

Shirky završava priču o izgubljenom Sidekick-u pitajući pretenciozno, “Šta je sljedeće?”—nesumnjivo zamišljajući buduće talase digitalnih protesnika. Ali on je već dao odgovor na to pitanje. Ono što će se sljedeće desiti je - još istog. Umrežen svijet na slabim vezama je dobar u stvarima kao što je pomaganje ljudima sa Wall Street-a da vrate svoje telefone od tinejdžerki. Viva la revolución.

Original : The New Yorker

Tekst sa engleskog prevela i prilagodila Milica Plavšić

Lažni aktivizam društvenih mreža - BUKA Magazin www.6yka.com

MISLITI JUGOSLAVIJU U DANAŠNJOJ EVROPI...

Datum i vrijeme: 20.5.2012. u 20:55h
By: Tanja Petrović

U oktobru 2011. godine je u Beogradu umro Radomir Konstantinović, književnik i filozof, dosledni borac protiv nacionalizma i jedan od najaktivnijih članova Nezavisnog udruženja jugoslovenskih pisaca koji su krajem osamdesetih godina pokušavali da se odupru nadolazećem nacionalističkom ludilu. Još jedan angažovani član udruženja, pisac Pavle Ugrinov, u svom dnevniku navodi da se Konstantinović, pošto je pročitao dokumente za osnivačku skupštinu udruženja, usprotivio tome što se u njima Jugoslavija tretira isključivo kao geografski pojam i podvukao da je „Jugoslavija za nas i nešto više, i nešto dublje, i nešto ne samo objektivno već i lično, pa je ne bi trebalo svoditi na geografski pojam“.

U godini Konstantinovićeve smrti navršilo se i dve decenije od raspada Jugoslavije. Već toliko dugo Jugoslavija nije više (ni) geografski pojam, ali se čini da pitanje kako o njoj razmišljati sve više dobija na značaju. 

JUGOSLAVIJA KAO OBJEKAT ISTORIJE

Kao nadnacionalna politička tvorevina, Jugoslavija ima precizan datum nastanka i, mada se vreme njenog nestanka može utvrđivati po različitim kriterijumima, danas je nedvosmisleno deo prošlosti i istorijska činjenica. Iako je država pod imenom Jugoslavija postojala i pre Drugog svetskog rata i posle 1991. godine, danas se ime Jugoslavija, ukoliko nije markirano nekom drugom odrednicom, najčešće odnosi na socijalističku federativnu državu nastalu 1943. i nestalu 1991. godine.

Kao objekat istorije, Jugoslavija podleže tipičnim procesima istorizacije: postaje predmet istoriografskih pregleda i naučnih analiza i smešta se u muzejske arhive i na izložbe. Zbog načina na koji se država raspala, akademska literatura koja se bavi „smrću“ Jugoslavije daleko je opširnija od one koja se bavi njenim „životom“. Kad su u pitanju i „život“ i „smrt“ Jugoslavije, pažnja istraživača posvećena je prvenstveno političkim i institucionalnim aspektima funkcionisanja države i/ili njenog kolapsa, dok su iskustvo svakodnevnog života i popularna kultura teme koje se pojavljuju retko i tek u poslednje vreme.

Muzejske izložbe i narativi o Jugoslaviji kao konkretnom i, što je još važnije, završenom istorijskom događaju, oblikuju se po pravilu kroz prakse karakteristične za „autorizovani diskurs kulturne baštine“ (termin preuzet iz kritike kulturne baštine Laurajanne Smith) i pripadaju paradigmi u kojoj se kroz sakupljanje i izlaganje artefakata još izrazitije ističe njena nedvosmislena pripadnost prošlosti. 

Istorizacijom Jugoslavije, njenim svođenjem na istorijsku činjenicu, definisanjem kroz vremenski raspon ograničen početkom i krajem, Jugoslavija se uključuje u linearni, istoriografski ili muzejski, narativ. Kao što se dešava sa drugim muzejskim narativima, poput na rativa o modernizaciji i industrijalizaciji, istorizacijom i muzealizacijom se priča o Jugoslaviji „smiruje“, potiskuje u završenu i nedvosmislenu prošlost čime joj se oduzima svaka mogućnost za intervenciju u sadašnjost. Svođenje priče o Jugoslaviji na skup podataka, predmeta i dokumenata trebalo bi da nam pruži distanciranu i objektivnu sliku o tome šta je značilo živeti u Jugoslaviji, a pri tome se ignoriše činjenica da je za čitave generacije građana na prostoru bivše Jugoslavije to deo proživljenog iskustva. Generacije bivših Jugoslovena tako i same postaju objekti prošlosti – njima se (u sprezi saraširenom „totalitarnom paradigmom“ prema kojoj socijalistički subjekti ne mogu biti legitimni politički akteri u budućnosti jer su se dobrovoljno ili bez mnogo razmišljanja podredili totalitarnom sistemu) praktično oduzima mogućnost pregovaranja o sadašnjosti i budućnosti sa pozicije koja bi ozbiljno uzela u obzir njihovo socijalističko iskustvo. I pomenuta malobrojna istraživanja svakodnevnog života u Jugoslaviji često učestvuju u „zaključavanju u prošlost“ postsocijalističkih subjekata, na šta upozorava slovenački filozof Gal Kirn, navodeći da ta istraživanja često imaju za cilj „potvrđivaje teze da su čak i u vreme socijalizma ljudi živeli normalnim životom. To potvrđivanje možemo sažeti u jednu rečenicu: sada, kad je doba socijalizma zauvek prošlo, možemo barem tvrditi da su ljudi u njemu živeli dostojnim odnosno normalnim životom. I oni su bili samo ljudi“.

Kada se posledice istorizacije Jugoslavije postave u kontekst simboličke geografije savremene Evrope, do izražaja dolazi već poznati mehanizam legitimizacije kolonijalnih odnosa i praksi pomoću alohronizma, predstave prema kojoj drugi žive u drugom vremenu: „međunarodna zajednica“ bivše Jugoslovene vidi kao nesamostalne i nedorasle političke subjekte, što otvara put za primenu eksperimenata i uvezenih modela u oblikovanju njihove društvene realnosti i budućnosti. Pri tome se u potpunosti ignorišu lične i kolektivne želje, afiniteti, ideje i snovi koji građani na prostoru bivše Jugoslavije nose kao prtljag iz prošlosti.

U redefinisanju odnosa između društava bivše Jugoslavije kroz proces „evropeizacije“, ignorisanje prošlosti proizvodi sličan kolonizacijski učinak. Kolonijalni odnos „evropske Slovenije“ prema ostatku bivše Jugoslavije ogleda se kako u konkretnim državnim i institucionalnim politikama (recimo u slučaju sezonskih radnika), tako i na nivou produkcije znanja. Predstava o Srbiji se u Sloveniji svodi na stereotip o hedonističkom raju, zemlji iracionalnih, nasilnih i temperamentnih ljudi sa ležernim odnosom prema vremenu i radu. Srpska kulturna produkcija koja nalazi put do slovenačke publike ograničena na filmove Emira Kusturice i Srđana Dragojevića, trubačke orkestre i turbo folk – na ono čime se održava slika o Srbiji kao društvu iz drugog vremena. Za drugačije, refleksivne glasove iz Srbije, kritička literarna dela mlađe generacije srpskih pisaca i alternativnu muzičku scenu – za sve ono što bi takvu sliku o Srbiji dovelo u pitanje, nema mesta niti preteranog interesovanja.

U procesu „evropeizacije“ bivših jugoslovenskih društava, jugoslovenska prošlost se ne samo svodi na puku istorijsku činjenicu, nego često biva potpuno izbrisana. To brisanje, sveprisutno u institucionalizovanim praksama istorijskog revizionizma, doživljava se kao neophodno čak i kada su u pitanju prostori koji su u periodu socijalizma predstavljali tačke alternativnog i kosmopolitskog, poput beogradskog Doma omladine, gde je prilikom renoviranja sa mermerne ploče pored ulaza izbisan podatak da je izgrađen uz podršku Josipa Broza Tita, a Pogon Doma omladine preimenovan u Sala Amerikana.

Ovakvi primeri osvetljavaju tačke u kojima „evropeizacija“ ne predstavlja alternativu nacionalističkim, patriotskim diskursima i praksama i nasleđu devedesetih godina 20. veka, nego ih podržava i obezbeđuje im legitimnost.

JUGOSLAVIJA KAO  ISKUSTVO I KAO SEĆANJE

Još jedan efikasan način da se jugoslovensko iskustvo isključi iz pregovaranja o sadašnjosti i budućnosti je njegova trivijalizacija, ritualizacija, i komodifikacija uključivanjem u „industriju komunističkog iskustva“. Osnovna premisa ovih postupaka je depolitizacija tog iskustva i praksi sećanja: oni se ograničavaju na sferu privatnog, ličnog i sentimentalnog, ili pak svode na objekte masovne popularne kulture i potrošnje.

Svođenje jugoslovenskog iskustva na depolitizovane priče, trivijalne sentimente, kičaste zbirke predmeta iz doba socijalizma i bizarne komemoracijske prakse utvrđuje razumevanje afekta i emocija kao prepreke za legitimno političko delovanje. Postsocijalistički subjekti koji svojoj prošlosti pristupaju sa velikom količinom emocionalnog ulaganja predstavljaju se kao nesposobni ili nezainteresovani za artikulaciju politički relevantnih poruka i zahteva, a njihovi pokušaji da jugoslovensko iskustvo ugrade u politike budućnosti odbacuju se kao sentimentalna, opsesivna i neproduktivna okrenutost prošlosti. Međutim, nasuprot popularnim kategorizacijama, emocije ne predstavljaju suprotnost racionalnom, niti prepreku za političko delovanje: kao što ističe Hugh Raffles, „odnosi, znanja i prakse nisu određeni samo društvenom moći i diskursima, nego i emocijama. To nas upozorava na činjenicu da su emocije, mada promenljive, takođe i sveprisutne, i kao takve stalno iznova određuju samu racionalnost“.

Baš kao i „objektivni“ narativi o Jugoslaviji kao istorijskoj činjenici, i ovakvi pristupi „zaključavaju“ nosioce jugoslovenskog iskustva u prošlost iz koje nije moguća nikakva legitimna intervencija u sadašnjost i autonoman pristup vlastitoj budućnosti. Time se, kako ističe Gal Kirn, „blokira svaka emancipacijska politika, svaka kritička rasprava i političko delovanje koje bi bilo usmereno na traženje istinske alternative sadašnjoj konjukturi kapitalokratije“. Ništa manje važno, time se iz pregovaranja o sadašnjosti i budućnosti isključuje afektivni impuls zasnovan na različitim oblicima sećanja na socijalizam i vrstama jugoslovenskog iskustva – a bez tog impulsa prošlost se može opisati samo svršenim glagolskim oblicima – ona se šalje u istoriju, postaje deo hladnog, linearnog istorijskog narativa i oduzima joj se pokretačka snaga i mogućnost da interveniše u sadašnjost i utiče stvaranje drugačijih, prihvatljivijih vizija budućnosti. Upravo zbog kapaciteta da interveniše u sadašnjost, da „uznemiruje“ i stvara pukotine u normalizovanim narativima, insistiram na tome da jugonostalgija kao specifična konfigracija afekta i emocija jeste produktivna analitička kategorija i važan način mobilizacije socijalističkog nasleđa u političkim pregovaranjima o sadašnjosti i budućnosti. Kao i drugi oblici nostalgije uostalom – tako Elisabeth Blackmar piše o uznemiravajućem potencijalu nostalgije koju emaniraju fotografije industrijskih ruševina u SAD.

JUGOSLAVIJA KAO UTOPIJA

Na suprotnom polu pristupa Jugoslaviji kao istorijskoj činjenici stoje interpretacije pozivanja na jugoslovensko iskustvo u kojima se odbacuje relevantnost istorijske podloge. U njima se insistiranje na socijalističkoj prošlosti razume ne kao žal za izgubljenom prošlošću, nego kao prizivanje prošlosti koja nikada nije postojala, odnosno kao utopija. Breda Luthar i Maruša Pušnik ističu da je jugonostalgija zapravo „projekcija utopijske prošlosti na budućnost u postsocijalističkim društvima nastalim od Jugoslavije. Ono što se naziva nostalgijom je prenošenje utopije – idealnog društvenog uređenja, blagostanja i uspeha, reda i sigurnosti – na svakodnevicu i nesigurnost današnjih životnih uslova“.

Prema njihovom mišljenju, takva jugonostalgija „može da ponudi utehu kroz utopijsku viziju stabilnosti, pravde i sigurnosti pozajmljenu iz fantazija o prošlim socijalističkim svetovima“.

Problem tumačenja jugonostalgije kao utopije leži u tome što ono ignoriše iskustveneni, proživljeni aspekt ove prošlosti – jugoslovensko iskustvo je za generacije Jugoslovena još uvek važan deo ličnih biografija. Njima se na taj način uskraćuje mogućnost da se pozovu na one aspekte tog iskustva koje žele da istaknu ne kao zamišljenu, nego kao doživljenu alternativu današnjim društvenim odnosima i preovlađujućim vrednostima. I u ovom interpretativnom okviru građani društava na prostoru bivše Jugoslavije predstavljaju se kao  nesposobni da deluju kao legitimni politički subjekti, da razlikuju fantaziju od „objektivne prošlosti“, proživljeno od izmišljenog. Akcenat na idealizaciji jugoslovenske prošlosti, na njenom udaljavanju od proživljenog i izjednačavanju sa fantazijom, ima efekat uporediv sa totalizirajućim efektom „totalitarne paradigme“ razumevanja sećanja na socijalizam o kome govori istoričarka Marija Todorova, ističući da „preovlađujući ideološki tretman želi da nas ubedi da je to sve dolazilo u paketu: da ne možeš imati stalni posao bez nestašica, mir među različitim etničkim grupama bez prisilne homogenizacije, ili besplatnu zdravstvenu zaštitu bez totalitarizma. I pošto po takvoj interpretaciji ne možeš želeti deo a da ne želiš celinu, svako pozitivno pominjanje socijalističke prošlosti postaje ideološki sumnjivo“. Tako i bivši Jugosloveni ne mogu da ukažu na vrlo konkretne pozitivne aspekte jugoslovenskog socijalizma o kojima govore sa puno emocionalnog ulaganja i na osnovu sopstvenog iskustva, a da ne budu optuženi za ideološko slepilo, idealizaciju totalitarne prošlosti, ili želju za povratkom u socijalizam. Takav pristup odbacuje značaj i potencijal intimnog znanja kao važne socijalne kategorije: znanje zasnovano na ličnom iskustvu i prošlost kao prostor intimnosti (shvaćene široko, kao prostor emocije i afekta) imaju značajnu ulogu u političkim pregovaranjima na različitim društvenim nivoima. 

Bez obzira na sve ovo, tumačenja utopije kao naličja jugonostalgije zaslužuju posebnu pažnju zato što se u njima uspostavlja direktna veza između jugoslovenske prošlosti i budućnosti. Pogled na jugonostalgiju kao na utopiju nostalgiji priznaje da ima pokretačku snagu i da može biti oruđe i emancipacije; po rečima Mitje Velikonje, ona ne služi samo „vidanju starih rana nego uzrokuje pukotine u onome što trenutno dominira“. Insistiranje na određenim aspektima i značenjima jugoslovenske prošlosti, koji kao takvi u vreme socijalizma nisu nužno bili prisutni ili relevantni, građanima društava na prostoru bivše Jugoslavije daje ne samo glas za otpor dominantnim vrednostima i društvenim odnosima, nego i mogućnost za uobličavanje alternativnih vizija, odnosa i narativa. A ta mogućnost je danas, u vreme normalizovanih i normativnih diskursa i hegemonih odnosa moći, od suštinskog značaja. Jugosloveni, etnonim koji je u vreme Jugoslavije predstavljao neutralno, nemarkirano određenje za njene građane, danas postaje ne samo uvreda koju će (u paketu sa „jugonostalgičarima“) nacionalističke elite pripisati svojim protivnicima, nego i sredstvo čijom reaproprijacijom građani stvaraju alternativu preovlađujućim nacionalističkim i provincijalim modelima identifikacije u postjugoslovenskim svetovima.

Dragan Markovina, profesor Splitskog univerziteta, tako gradonačelniku Splita Željku Kerumu, za koga su urbani Jugoslaveni najveći protivnici i, naravno, najveći neprijatelji Hrvatske, poručuje da „urbani Jugoslaveni doista postoje i svuda su oko Vas. Postoje u kulturnom razumijevanju, samorazumljivoj komunikaciji, identičnim obrascima odrastanja i društvene stvarnosti, ali prije svega postoje u zajedničkim snovima za pravednijim i ljepšim življenjem svih nas zajedno na ovim nesretnim prostorima bivše države. Tu su vam oni, gdje god da svrnete pogled, samo nemojte brinut. Nema straha od ugroze. Oni su naime, sve ono što vi i takvi poput vas nikada nećete bit“.  Jugosloveni, dakle, nisu „sporni ostatak prošlosti“, nego društveni akteri koji zahtevaju drugačiju viziju budućnosti. Ovakva samoidentifikacija nije samo akt intimnog prepoznavanja sličnosti – to je artikulisano političko delovanje, čega je bio svestan i politički establišment u Srbiji koji je građanima na popisu 2011 godine uskratio mogućnost da se izjasne kao Jugosloveni, iako je prema popisu iz 2002. godine u Srbiji bilo 80.721 Jugoslovena.

Alternativa postojećim, hegemonim i normativnim diskursima podjednako je nophodna i na evropskom planu gde, uprkos političkim elitama koje insistiraju na tome da je današnja Evropa, ovakva kakva jeste, jedina moguća i održiva, građani Evrope sve češće i na najrazličitije načine poručuju da je neophodno otvoriti prostore za pluralizaciju ideja i diskursa o Evropi i ozbiljno shvatiti nove i alternativne modele političke organizacije i delovanja. Zato i današnju evropsku krizu treba shvatiti ne samo kao još jednu (negativnu) paralelu između Jugoslavije i Evrope, nego i kao na priliku za novo i drugačije promišljanje Evrope i evropejstva.

Iz knjige YUROPA: Jugoslovensko nasleđe i politike budućnosti u postjugoslovenskim društvima, koju će uskoro objaviti Fabrika knjiga (Beograd)

MISLITI JUGOSLAVIJU U DANAŠNJOJ EVROPI...

Sveti Sava Damjan Pavlica

Piše: Damjan Pavlica

Veličina slova:  

Photo: infobalkan.net

Sveti Sava je proizvod viševekovne crkvene mitologizacije lika i dela Save Nemanjića. Dan svetog Save se obeležava kao školska slava u svim školama u Srbiji. Savu nazivaju utemeljiteljem srpske prosvete, kulture, obrazovanja, književnosti i "celokupne srpske ideje", šta god to značilo. U preterivanju se ističe Justin Popović za koga je sveti Sava „najmudriji i najveći srpski filozof". Zbog sveprisutnog Savinog kulta, srpsko pravoslavlje sve više postaje svetosavlje, a sve manje hrišćanstvo. Kult svetog Save se forsira, slave ga više od Hrista. Veoma je teško probiti se do činjenica

Sava Nemanjić (po rođenju Rastko) je bio plemić iz vladarske kuće Nemanjića, uticajni diplomata i moćni raški arhiepiskop. U vreme pada Vizantije i opšteg rasula na Balkanu, on je od izbeglog patrijarha u Nikeji isposlovao autokefalnost crkve i sebi čin arhiepiskopa, a od pape u Rimu priznanje državnosti Raške i bratu kraljevsku krunu. Nakon toga je radio na jačanju crkvene organizacije, pokrštavanju "jeretika" i "neznabožaca", i progonu raških bogumila.

Savin spisateljski rad je skroman. Preveo je Nomokanon, namenjen organizaciji crkve, i napisao tri manastirska statuta (hilandarski, karejski i studenički). U „Studeničkom tipiku“ nalazi se i „Žitije svetog Simeona“, koje je postalo zasebno delo.

Mladost i monaštvo
Rođen je kao najmlađi sin raškog vladara Stefana Nemanje 1169. ili 1174. godine. Godine 1191, u uzrastu od 17 ili 22 godine, otišao je na Svetu Goru. Hagiografski pisci navode da je iz ljubavi prema veri napustio položaj princa, pobegao od kuće i zamonašio se, dok kritička istorija smatra da ga je poslao otac iz državnih razloga. Nakon nekoliko godina, Savi se 1196. na Atosu pridružuje i sam Nemanja, koji je navodno abdicirao u korist srednjeg sina Stefana Nemanjića (izvor: Stefan Nemanjić, „Žitije svetog Simeona“). Nemanja i Sava obnavljaju pusti manastir Hilandar i čine ga srpskim centrom na Atosu. Stefan Nemanja, u monaštvu Simeon, umire 1199. godine.

Photo: Stock

Borba Stefana i Vukana za presto
Nakon smrti Stefana Nemanje u Raškoj dolazi do borbe za vlast između njegovih sinova, Savine braće. Prvorođeni sin Vukan početkom 1202. godine preuzima vlast, uz pomoć Ugara. Protiv njega se borio srednji sin Stefan, uz pomoć Bugara.

No, nakon pada Carigrada 1204. Bugari jačaju te zauzimaju vizantijski zapad, Prizren, Skoplje, Ohrid. Oko 1205. godine, Stefan, uz pomoć bugarskog cara Kalojana, preuzima vlast nad Raškom. Tada u žurbi šalje Savi pismo, da se vrati u zemlju i donese Nemanjine mošti. U pismu ga podseća na očevu volju da on vlada, tvrdeći da je Vukanova neposlušnost uzrok građanskoga rata. Stefan izveštava da je rat privremeno dobio, ali da Vukan još nije savladan, te mu je potrebna simbolička podrška:

"Zato te neprestano molim, o prečasni oče naš Savo, poslušaj glas koji ti šaljem iz dubine srca, i ne prezri moljenja mojega, i, skupivši mošti Svetoga i Prečasnoga, učini nam milost, potrudi se i sam donesi prijatna mirisa mošti Svetoga, da se prosveti otačastvo njegovo donosom moštiju njegovih i dolaskom tvojih..."

Photo: Stock

Sava se odaziva Stefanovom pozivu i sa grupom crnorizaca (crnomantijaša) i Nemajinim kostima žuri u Rašku. U zemlju stiže oko 1206. ili početkom 1207. godine, da podrži Stefana kojeg naziva "bogom izabranog" dok Vukana zove "velikim knezom". Stefan u Hvosnu organizuje svečani doček Nemanjinih moštiju. Popularna verzija glasi da su se Stefan i Vukan, baš tu nad moštima mrtvoga oca, konačno izmirili. No, izgleda da je organizovanom dočeku prisustvovao samo Stefan, ali ne i Vukan, kome se ubrzo gubi svaki trag. Poslednji put se pominje 12. aprila 1207. godine.

Ubistvo sevastokratora Streza
Strez je bio bugarski plemić iz dinastije Asena, pretendent na bugarski presto, koji je, nakon sukoba sa bratom Borilom 1207. godine, uz pomoć Stefana Nemanjića zavladao područjem Makedonije. Moguće da je on prethodno pomogao Stefanu da preuzme vlast u Raškoj. Kakogod, utvrdivši se u Proseku kraj Vardara, Strez se miri sa Bugarima, dobija titulu sevastokratora i 1214. godine kreće protiv Raške.

Stefan šalje Savu na diplomatsku misiju u Srezov logor. Nakon neuspeha diplomatije, Sava noću napušta kamp, a sevastokratora nalaze mrtvog. Plaćeni hagiograf ističe da Sava nije ubica, već „neki strašni mladić“ koji, po zapovesti Savinoj, probode sevastokratoru srce bodežom (Teodosije, Žitije svetog Save). Historičar John V. A. Fine pretpostavlja da je Sava imao podršku među nekim Strezovim plemićima koji su organizovali atentat, da bi potom prebegli u Rašku. Profesor Vasil Zlatarski smatra da je Sava direktno umešan u ubistvo sevastokratora. Istoričar Željko Fajfrić takođe smatra da je atentat na Streza "veoma vešto izveden uz verovatnu Savinu ulogu".

Proglašenje autokefalnosti crkve
Početkom 13. veka crkva u Raškoj nije bila samostalna, već podređena Ohridskoj arhiepiskopiji. Krstaši su bili zauzeli Carigrad, Vizantija više nije postojala. Za nasleđe se borilo nekoliko država, među kojima Epirska despotovina, u kojoj se nalazio Ohrid, i Nikejsko carstvo, u kojem se nalazio patrijarh. Sava je vešto iskoristio tadašnje političke prilike i proglasio nezavisnost raške crkve od Ohridske arhiepiskopije.

Sava Nemanjić odlazi u Nikeju (ne praznih ruku) kod vaseljenskog patrijarha Manojla, od koga će krajem 1219. godine isposlovati autokefalnost raške crkve i čin arhiepiskopa. Sava je prethodno bio monah pa je postao arhiepiskop, preskočivši čin episkopa. Radi ustrojenja crkve, on prevodi Nomokanon, zbirku crkvenih i pravnih propisa. U Nomokanonu daje i popis kanonskih knjiga, kako bi zabranio upotrebu slovenskih apokrifa.

Po povratku u zemlju, posvećuje se jačanju crkvene organizacije. Osnovao je 8 novih episkopija uključujući i arhiepiskopiju u Žiči. Novoizgrađeni manastiri su bogato darovani imanjima, šumama, vinogradima, voćnjacima (o poreklu imovine malo niže). Sava je za episkope postavio svoje učenike, od kojih su neki upravo stigli iz Hilandara. Odredio je još jednu grupu učenika čiji je zadatak bio da misionare po Raškoj i iskorenjuju „neznaboštvo“.

Reakcija Ohridske arhiepiskopije
Nakon što se srpska crkva jednostrano otcepila od Ohridske arhiepiskopije, ohridski arhiepiskop Dimitrije 1220. godine šalje pismo u kojem oštro kritikuje Savine postupke, nezakonito sticanje čina arhiepiskopa i samovoljno smenjivanje pravoslavnih episkopa u Prizrenu i Rasu. Dimitrije optužuje Savu da je izdao monaški zavet, da je postao politički upravnik i savetnik, i poslanik okolnim vlastima. Dalje o Savi kaže:

“I sasvim se upusti u svetske brige i u svetsko slavoljublje, poče ići na gozbe, poče jahati konje odabrane, okićene i opremljene, poče voditi mnogu svitu, poče putovati sa paradom, uz pratnju veliku i različitu.”

Photo: Stock

Dimitrije tvrdi da se Sava »naturio Srbiji« na nezakonit način, protivno kanonima. On dokazuje da je Sava prvo trebalo da bude episkop, da bi mogao postati arhiepiskop, zaključivši: "kanonima si protivno postigao dostojanstvo arhijerejsko, i otvoreno na silu ugazio u oblast tuđu". On navodi da Sava surovo postupa sa onima koji nisu sledili novu crkvenu liniju, pa je pravoslavnog episkopa u Prizrenu »tiranski iz episkopije izbacio«, da bi svog čoveka, koji mu je po volji, na to mesto postavio. Na kraju mu nudi priliku da se pokaje ili će biti izopšten iz pravoslavne crkve: “A pod istu će krivicu i odgovornost potpasti i oni, koji s tobom opšte, bili oni u crkvenom ili u svetovnom redu ili činu.“

Krunisanje Stefana i verski progoni
Sava nije mnogo brinuo zbog kletvi arhiepiskopa Dimitrija, jer je već uveliko bio u kontaktu sa papom Honorijem III, koji mu je oko 1220. godine poslao legata sa kraljevskom krunom. 1221. godine je održan veliki državno-crkveni sabor u Žiči, na kojem arhiepiskop Sava Nemanjić papinom krunom kruniše svog brata Stefana Nemanjića za kralja, te Raška postaje kraljevina. Sava je tom prilikom održao besedu o pravoj veri, uperenu protiv bogumila, u kojoj tvrdi da je ispravan život bez „prave vere“ uzaludan. Tom prilikom, Savin sinod proklinje Rastudija i ostale poglavare bosanske crkve, koji su primali prognane raške hrišćane.

Tokom sabora Sava je lično isledovao i pokrštavao „jeretike“ koji nisu prihvatali crkvenu hijerarhiju: "A one koji su propovedali jeres zadrža sa sobom kod crkve i nasamo ih tačno ispita. Nekrštenima, uz prethodno proklinjanje jeresi koju imađahu, zapovedi da drže dane oglašene u čuvanju čistote, i tako zapovedaše im da se krste." Sava i kralj Stefan su plemićima nudili darove i počasti ako odbace „jeres“, a sa onima koji nisu pristajali surovo su postupali. Nakon sabora dolazi do verskih progona u celoj Raškoj – sve one koji nisu pristali da se odreknu svoje vere, "s velikim beščašćem iz cele svoje zemlje izgonjahu." (Teodosije, Žitije svetog Save) Što se tiče njihove imovine, tadašnja praksa je bila da se prognanina oduzimaju posedi i „daruju“ manastirima i crkvi.

Kralj Radoslav i promena raške politike
Stefan Nemanjić umire 1228. godine, a novi kralj Radoslav menja rašku politiku prema Ohridskoj arhiepiskopiji. Kralj Radoslav se u vanjskoj politici oslanjao na južnu Epirsku Despotovinu, u kojoj se nalazila Ohridska arhiepiskopija. Želeo je da izgladi odnose sa Ohridom, pa počinje prepisku sa arhiepiskopom Dimitrijem oko otvorenih crkvenih pitanja. Ubrzo potom, Sava napušta Rašku.

Godine 1229. Sava odlazi na putovanje na Istok (neki kažu hodočašće), a usput svraća kod nikejskog cara Jovana Duke Vataca. U zimu 1229/30. je posetio i Svetu goru, a u Solunu se sastao sa vladarom Epirske Despotovine Teodorom Anđelom.

Photo: Stock

Svrgavanje Radoslava i smrt
Iste 1230. godine Teodor Anđeo biva poražen od Bugara u bici kod Klokotnice. Porazom Epira, kralj Radoslav ostaje bez moćne podrške. Te godine, Sava se vraća u zemlju i ženi njegovog mlađeg brata Vladislava kćerkom bugarskog cara Asena.

Narednih godina, raški velikaši uz bugarsku pomoć dižu bunu i svrgavaju kralja Radoslava početkom 1234. godine. Poslednji pomen kralja Radoslava datira od 4. februara 1234. godine, nakon čega je njegova sudbina nepoznata. Na presto, protivno običaju, dolazi mlađi brat Vladislav, oženjen ćerkom bugarskog cara. Sava ga kruniše za kralja 1234. godine. Iste godine, povlači se sa položaja arhiepiskopa, postavlja svog naslednika Arsenija i odlazi na misiju na Istok. U Jerusalimu sa sastaje sa patrijarhom Atanasijem. Po Egiptu se kretao pod zaštitom dinastije Ejubida. Sastao se sa aleksandrijskim patrijarhom, a zatim ga je primio sultan Al-Kamil. Posetio je i Antiohiju i Carigrad, a nakon toga krenuo kod bugarskog cara Ivana Asena II ali ga početkom 1236. stiže smrt u bugarskoj prestonici Velikom Trnovu.

ZaključakU svetlu biografskih podataka o Savi Nemanjiću, razmotrimo glavne navode crkvene propagande. Sava se odrekao vlasti zarad monaštva? Odrekao se monaštva zarad vlasti. Zauvek napušta manastir Hilandar i preuzima najvišu crkvenu vlast u zemlji. Sava miri braću? Prvo je pomogao mlađem Stefanu da preuzme vlast od prvorođenog Vukana, a potom mlađem Vladislavu da svrgne prvorođenog Radoslava. I Vukan i Radoslav potom netragom nestaju. Sava zaustavlja građanski rat? Pokreće verske progone, kuje zavere, svrgava kraljeve, eliminiše neistomišljenike, organizuje atentat, mimo kanona preuzima vlast. Sava bio prosvetitelj? Da, bio je pismen. Pisao je crkvena pravila i statute. Zabranjivao nepodobne knjige (slovenske apokrife), pokrštavao i progonio neistomišljenike. Nije radio na prosvećivanju naroda već na nasilnoj indoktrinaciji.

Vidimo da Sava Nemanjić nije bio nikakav književnik, filozof niti prosvetitelj. Bio je vešt diplomata koji se izborio za otcepljenje srpske crkve od Ohridske arhiepiskopije. Ta organizacija ima razloga da ga slavi i da mu bude zahvalna, ali nema razloga da se u našim školama slavi kao prosvetitelj. Stvaranjem kulta svetog Save SPC nastoji da promoviše srednjovekovne vrednosti iz doba Nemanjića. Savremenoj Republici Srbiji je, pre svega, potreban diskontinuitet sa takvim vrednostima. Zašto bi prvi poglavar Srpske pravoslavne crkve bio simbol prosvete u Srbiji? Po istoj logici, simbol prosvete može biti i prvi poglavar Islamske zajednice Srbije.

Postoji samo jedan razuman izlaz iz ove situacije, a to je da simbol prosvete bude najveći srpski prosvetitelj Dositej Obradović.

Patološka veza mučitelja i žrtve

Logično je da bivši socijalista izbije u prvi plan bar iz dva razloga. Nikada nije bio proglašen krivim za bilo šta što se dogodilo na nivou katastrofe u vreme raspada Jugoslavije, a šefa su mu nevinog ubili u zatvoru neki svetski hohštapleri koji su oduvek hteli da naškode Srbiji. Sa tim se indirektno složio i predsednik Srbije Boris Tadić, odobrivši svim Dačićevim obožavaocima pravo na bol za preminulim partijskim vođom SPS-a i voždom Slobodanom koji je bio više nego voljen u srpskom narodu. Od kada su se pre četiri godine Ivica i Boris izljubili i udružili, ne bi li nam doneli prosperitet i bolji život, pala je magla i zaborav na sve strahote koje je proizvela politika Slobodana Miloševića, a njen portparol Ivica Dačić postao je ugledniji nego u vremenu svog partijskog glasnogovorništva.

Sa druge strane, glasači SPS nisu nikada zaboravili (a slabo je ko i demantovao) da je vođen pravedni i odbrambeni rat JNA pod komandom SPS protiv ustaša i ostalog ološa koji je napadao nevin srpski narod i proterivao ga sa vekovnih ognjišta. Nekadašnji vođa SPS je bio faktor mira i stabilnosti u regionu, pa ne može ništa manji biti ni njegov naslednik. U proteklom ratu su pale silne srpske žrtve, a naši neprijatelji i danas trabunjaju o srpskoj agresiji, što itekako nervira i zvaničnu, demokratsku vlast danas. Doduše, ostali smo kratkih rukava za Slavoniju i Baranju, plus neke „srpske teritorije“, ali tu je zato RS i Milorad Dodik. Pa onda NATO bombardovanje od strane neprijatelja Srbije, dok je SPS vodila politiku mira u regionu i kao mirotvorna nepravedno optuživana da je hegemonistička. Bombardovanje Srbije demokratskoj vlasti danas služi isključivo za pokretanje ogromne mržnje građana prema čitavom svetu i svakom pojedincu koji se usudi da kaže da je ratna politika SPS kriva za NATO agresiju prema Srbiji.

Photo: Čitateljka sa Zvezdare

Pa borba za Kosovo! U srcu svakog, pravog Srbina zapisana je bajka o kosovskoj bici i nema mu života bez Kosova. To što tamo neki svet brlja i pokušava da ga otme, samo gubi vreme, stav je i ministra spoljih poslova koji je iz redova DS. Kosovo je naše i tako će biti za vjeki vjekova! Ko misli i kaže drugačije, proglašava se neprijateljem. Usput se svaki osvešćen Srbin i današnji glasač SPS seća života iz vremena inflacije kada je sindikat delio pakete hrane i zimnicu, lečenje i školovanje bilo besplatno, porezi bili sitnica i nisu se morali plaćati. Kućni računi još manje. Nema veze što nije bilo lekova, bilo je doktora i profesora koji su uzimali mnogo manji mito nego ovi danas. Tajkuni i lopovi su bili nevidljivi, pare i droga u sefovima banaka. O piramidalne banke su se mnogi okoristili, a sadašnja vlast je pohlepnim budalama vratila i vraća zarobljene novce. Šta ćeš lepše kad vidiš da i svetska politika uvažava druga Dačića, a malo-malo pa ga pozivaju u goste preko okeana. Čestitaju mu na obračunu sa kriminalcima i narko bosovima, a on se smeška i uživa. Povremeno hapsi i neprijatelje, opominje i smenjuje pisce, trenira strogoću. Milina jedna. Pa ko onda ne bi glasao za njega i njegovu partiju? Za neku godinu Ivica Dačić bi mogao da zameni sadašnjeg predsednika Tadića, jer Srbija je čudo gde ne postoji ni račun, a kamoli matematika. Zato niko ne može predvideti za koliko će se stanovnika uvećati država i kojom brzinom stasavati nove generacije glasača. Mrtvi odavno oživljavaju pred svake izbore. O mnogim dokazima krađe glasova koji ovih dana izbijaju na videlo, neću ni reč. Ogavno, banalno, apsurdno, ali koga je briga!?

e-novine.com - Patološka veza mučitelja i žrtve

Olivera Milosavljević, istoričarka

Istorija ne može rehabilitovati četnike

Govori: Olivera Milosavljević

Photo: Stock

U priči o rehabilitaciji i nije reč o Draži Mihailoviću. Zato se ne koriste ni fakta, ni istorijska znanja, ali se koriste i nepostojeće Kominterne, i „londonski arhivi“, i anonimni špijuni. Rehabilitacija je samo manipulacija kvazikontinuitetom nacionalne države i njene istorije za jednokratnu upotrebu, a iz ličnih potreba trenutne vladajuće elite

Photo: Dragan Kujundžić

Juče, 9. maja, naše televizijske stanice podsećale su nas u svojim vestima da se obeležava dan pobede. RTS, B92 i Studio B sve su rekli o pobedi, samo su zaboravili da kažu ko je ovde pobedio. Pobednike je pomenuo ruski ambassador u autorskom tekstu, ali nazvavši ih sasvim neodređeno i anonimno “jugoslovenskim saborcima” sovjetske vojske.
Kako je došlo do toga da je postalo zabranjeno pominjane pobednika? Kako se desilo da je danas glavna priča o Drugom svetskom ratu sadržana u priči o Mihailoviću? Kako je nametnuta priča da je kolaboracija ključ razumevanja tog vremena, a da antifašistička borba partizana mora biti zaboravljena? Da li je u poslednjih dvadeset godina odbranjena ijedna doktorska teza o borbi partizana? Nije. Da li danas ijedan istoričar piše knjigu o pobedi partizana? Ne piše. Da li postoje naučni skupovi na kojima se razgovara o periodu od 1941-45. Ne postoje. Da li vladajuća ideologija pokušava da od dražinovaca napravi heroje, a od partizana zločince? Pokušava. Da li smo dobili ijednu novu činjenicu o Drugom svetskom ratu za koju nismo oduvek znali? Nismo, dobili smo samo novu interprataciju odavno poznatog.
Nametnuta priča o Mihailoviću i drugom svetskom ratu je isto kao kada bi jednog dana kroz 70 godina, ako bi na vlasti bili ideološki ili stvarni potomci kandidata neke stranke koja je 6. maja osvojila 1,5% glasova, plaćali tadašnje istoričare da pišu kako se 2012. desila velika zavera protiv njih, kako su imali podršku čitavog naroda, ali su sasvim neočekivano, zaverom udruženih neprijatelja, izgubili na izborima. I ništa tu ne bi pomogli savremenici koji bi znali da je priča izmišljena, i ništa ne bi pomogli istoričari koji bi poturali dokumenta o izborima, deca bi ponavljala priču o ukradenoj pobedi koju je narod priželjkivao. I posle sto puta ponovljene laži, neki bi i poverovali.
Farsa od “istorije” koju nam servira “otporaška demokratija” ala Homen i njegovi istoričari, u početku je predstavljala vređanje zdrave pameti, žrtava i znanja, i izgledala je opasno. Pošto se ipak, falsifikovanje istorije pokazalo težim zadatkom nego što je u početku izgledalo, vremenom se, kao što se moglo i očekivati, sve pretvorilo u farsu. Zato sa zanimanjem treba čekati nastavak procesa za rehabilitaciju Mihailovića jer će, posle pretvaranja najlepšeg šetališta u Beogradu u groblje, posle iskopavanja kostiju i traženja staratelja za čoveka od potencijalnih 120 godina starosti, očigledno biti još dosta zabave. Pre dve godine, posle skupog gubljenja vremena i šopinga po Londonu neke državne komisije, a o trošku poreskih obveznika, obznanili su nam da je pronađen “prvi zvanični dokument” u kome se govori o danu streljanja Mihailovića. Oni odlično znaju, ali veruju da “prostota” koju zasenjuju pričom o “arhivima u Londonu” ne zna, da je još davne 1946. objavljeno u svuda prodavanoj knjizi na strani 541, da je u Beogradu 17. jula izvršena smrta nazna nad Mihailovićem. A koliko sutra ćemo opet naučiti nešto novo. Homen nam je obećao “nova, interesantna svedočenja o uticaju Kominterne na sam sudski postupak”. To će biti stvarno bomba koja će nas razneti sa dokazima o “kominternovskoj zaveri”. Biće jako zanimljivo čuti ko je napisao ta Kominternina dokumenta, budući da svako, osim Homena i par državnih istoričara zna notornu činjenicu, da u vreme hapšenja Mihailovića i njegovog suđenja, Kominterna već nekoliko godina nije postojala.

Populizam umesto istoriografije: Grafit u Beogradu

Photo: Stock

Sutra će nam po ko zna koji put ponoviti da je 1946. Mihailoviću sudio ideološki sud. A kakav je sud iz 2012. na kome se kao svedoci pojavljuju istoričari opšte prakse, pritom, članovi državne komisije za utvrđivanje nečeg državnog, koji nešto dokazuju tvrdnjama nekog špijuna, onako “od oka”, selekcijom dokumenta i prećutkivanjem svega što im ne odgovara. I to isti oni svedoci-istoričari koji, pritisnuti dokazima o kolaboraciji sa Italijanima, izjavljuju, a da ne trepnu, da Mihailović nije bio antifašista, nego antinacista. Genijalno. Mihailović je verovano bio jedini antinacista na svetu koji nije bio antifašista, isto onako kao što je bio i “prvi gerilac u Evropi” posle pogibije hiljada stvarnih internacionalnih gerilaca u borbi protiv fašizma.
Gde su uzroci ovog farsičnog pristupa nacionalnoj istoriji i pristajanju pojedinih istoričara da u farsi učestvuju?
1. U ideologiji nacionalizma koja traži način da uspostavi kontinuitet sa svim onim što u prošlosti ima nacionalnu boju, a da iz njega izbaci sve nenacionalno, čime se rehabilituje i ideologija kojom su vođeni ratovi 90-ih. Problem je samo što je kolaboracija u Drugom svetskom ratu, kao i fašizam uostalom, uvek i svuda bila nacionalna, a antifašizam internacionalan. Poziv na „nacionalno pomirenje“ je samo vrh nacionalističkog zahteva za uspostavljanje nacionalne sabornosti dogmatski jednomislećih. U suprotnom, ne bi se zvalo „nacionalno“, bilo bi samo „pomirenje“.
2. U politici identiteta, koja u odsustvu državne ideje i društvenih programa izdiže kolektivni identitet u vrhovnu vrednost, pokušavajući da preko njega zamagli drastično i kriminalno društveno raslojavanje i elementarnu životnu diskriminaciju sirotinje, u očekivanju da se uz prethodno pomenuto, „nacionalno pomirenje“, dostigne stepen sanjane kvazifeudalne odanosti podanika prema sopstvenoj „gospodi“, jer oni su „isto“, dele isti „identitet“.
3. U antikomunizmu koji služi da zamagli prazninu prethodnog, i nacionalizma i politike identiteta, i da kod njihovih potencijalno najvažnijih konzumenata, mladih generacija, proizvede strah od nepoznatog „bauka“ koji je jednom već kružio Evropom. Jer je njegova nekadašnja Jugoslavija kriva što nacionalizam na delu izgleda tako ružno, nacionalna država tako beznačajno, nacija tako maleno, a njihova ponuda narodu tako sumorno.
4. U jačanju fašističkih ideja čak i kada se ne prepoznaju kao takve, koje pod parolom demokratije i nacionalizma, prirodnog neprijatelja vide u levičarskom antifašizmu bez kojeg bi nezamislivo bilo i pre 70 godina pobediti fašizam.
5. U strahu kapitala od ponovljene istorije iz 30-ih godina, kada je spas od fašizma, čijem je usponu doprineo, morao da potraži u savezništvu sa komunizmom, pošto mu je propala skrivena čežnja da usmeri fašizam protiv njega.
6. U porodičnim pričama neshvaćenih ujaka i strina, koji su u periodu 1941-45. jedino primetili da su vozovi tačniji nego ikada, a nemački vojnici tako uredni i čisti.
 U pobrojanim uzrocima nigde nema samog Mihailovića. To je sasvim prirodno, jer u priči o rehabilitaciji i nije reč o njemu. Zato se ne koriste ni fakta, ni istorijska znanja, ali se koriste i nepostojeće Kominterne, i „londonski arhivi“, i anonimni špijuni. Rehabilitacija je samo manipulacija kvazikontinuitetom nacionalne države i njene istorije za jednokratnu upotrebu, a iz ličnih potreba trenutne vladajuće elite.
A šta je sa činjenicama? U čitavoj ovoj priči odsustvuju bilo kakve nove činjenice, sve što slušamo odavno smo znali, umesto činjenica nudi nam se samo nova interpretacija. A ona stvarna istorija barata samo činjenicama u njihovom vremenskom i prostornom kontekstu. I činjenice i kontekst su nepromenljivi, to je konstanta istorije, promenljiva su nove okolnosti novog vremena, novih ljudi koji u odsustvu identiteta, samosvesti ili ideja, ili iz sasvim ličnih i materijalnih razloga, u savremenosti pokušavaju da manipulišu prošlošću njenom novom interpretacijom. Novo vreme može da izmišlja kontekste pa da kolaboraciju sa fašizmom nekada, izjednačava sa „kolaboracijom“ sa EU danas, može da odsustvo borbe protiv fašizma svojih tzv. antifašista proglašava pragmatičnoštću uporedivom sa pragmatičnošću danas, mogu sudovi da rehabilituju i da donose zakone kojima se podsmevaju ljudima prošlog vremena, ali sve to za istoriju, onu prošlu, nema nikakvog značaja. Ima značaja samo za onu buduću istoriju koja će pisati o današnjem vremenu i postavljati pitanja o razlozima društvene patologije 2000-ih godina u kojima su istovremeno hiljade radnika ostajale bez posla, a državne pare se trošile na iskopavanje grobova kolaboracionista iz Drugog svetskog rata, u kojima su morbidna ubistva bila svakodnevna, a sudovi se zamajavali konstruišući izmišljenu istoriju, u kojima se dan pobede nad fašizmom slavio prećutkivanjem pobednika i u iščekivanju ideološke sudske pobede gubitnika.
 Za istorijsku nauku kolaboracija iz 1941-45. će uvek biti samo kolaboracija. Jer, istoriju ne pišu pobednici, niti gubitnici iz ratova mogu biti pobednici u miru, pa makar to njihovi duhovni i stvarni naslednici, sa pozicija moći i zakonima propisivali. Kolaboracija sa fašizmom u vreme kada je antifašizam bio jedina moralna opcija, za sva vremena ostaje samo kolaboracija sa zlom. U kontekstu 1941-45. postojale su samo dve strane. Strana fašizma i kolaboracije i strana antifašizma. Društvo i država koji rehabilituju kolaboraciju sa fašizmom nemaju pravo da se pozivaju na antifašizam. Oni su izabrali svoju stranu.
I kao što je kraj one skraćene Jugoslavije za prave Jugoslovene došao kao olakšanje jer je značio da više neće biti lažnog predstavljanja kada je dobro, a pljuvanja, zviždanja, mržnje i osporavanja tog imena kada nije dobro, i da ono više nikada neće biti izgovor za sve promašaje, pa kada budu nezadovoljni moraće da zvižde sebi, i kao što je velika Jugoslavija bila isuviše dobra i potpuno nezaslužena, tako je i danas bolje da antifašistička borba partizana kao jugoslovenska i internacionalna, istorijski ostane Jugoslaviji kojoj jedino i pripada. Uostalom, zar sudovi ove države ne tvrde da identitetu ovog društva sasvim priliče četnici?
I na kraju, ali nikako najmanje bitno. Ko nam danas potura četnike uz Evropu? Ako hoćete da glasate za Evropu, morate u paketu i za četnike. Ako imate primedbu, onda ste glupi. Kome u današnjoj Evropi odgovara izjednačavanje fašizma i komunizma? Kome odgovara da se antifašizam demonizuje do neprepoznatljivosti? Kome odgovara da fašizam izgleda bolji zato što nije sam i jedini? Istorijske analogije nisu poželjne, ali ako istorija nečemu uči onda prisetimo se ko je bio na istim pozicijama 30-ih godina. Oni koji su se kad je rat počeo, svrstali uz fašizam birajući ga kao „manje zlo“. Sada nisu tridesete, sada je 2012. ali pre samo par dana smo videli kako negde u Evropi opet pobeđuju levičari, a negde se čuju zlokobne fašističke fanfare.


* Izlaganje na tribini Alternativne kulturne organizacije “Politička zloupotreba prošlosti: Rehabilitacija, relativizacija, fašizacija”, održanoj 10. maja u Kulturnom centru Novog Sada

Istorija ne može rehabilitovati četnike