Photo: Wikipedia
SANU – Mali pojmovnik srbijatrije
Piše: Damjan Pavlica
SANU je ideološko-propagandna mašinerija države Srbije. Iako se krije iza paravana naučne ustanove, njena osnovna delatnost je romansirano tumačenje srpske istorije i kreiranje velikodržavnih programa namenjenih srbijanskoj teritorijalnoj ekspanziji
U vreme kada je tzv. “akademija” nastala, u 19. veku, dominantna je bila ideja teritorijalne ekspanzije ka jugu, jer se ka severu nije moglo. Krajem 19. i početkom 20. veka, srbijanski akademici su zagovarali ekspanziju Srbije na južne oblasti naseljene Makedoncima i Albancima, koji tada još uvek nisu imali svoju državu. U tu svrhu su plasirali pseudo-naučne argumente o Makedoncima kao nesvesnim Srbima i o Albancima kao uljezima, divljacima i nižoj rasi. Srpski akademik i političar Vladan Đorđević je objavljivao tekstove kojima je prikazivao Albance kao divljake koji nemaju istoriju, kao “evropske crvenokošce” koji spavaju u drveću “za koje su prikačeni repovima”.
Tadašnji predsednik Srpske kraljevske akademije, Jovan Cvijić, formulisao je razne “naučne” argumente za teritorijalno širenje Srbije ka jugu, na oblasti u kojima Srbi nisu činili većinsko stanovništvo. Pripajanje makedonskih i severno-albanskih oblasti je, prema Cvijiću, Srbiji bilo neophodno za njene životne potrebe i ekonomski razvoj. On je dramio kako je odlukama Berlinskog kongresa “Srbija opkoljena zemlja” a Srbi “uhapšen narod”, te Srbija mora uzeti primorje da bi se osamostalila. Cvijić je usmeravao srbijansku spoljnu politiku ka zauzimanju jadranske obale, kako hrvatske tako i albanske. S jedne strane, tvrdio je da je Dubrovnik srpski, a s druge strane, zagovarao je zauzimanje albanskog primorja, uprkos nesrpskom stanovništvu tih oblasti.
Varanje na kartama: Jovan Cvijić
Photo: http://www.javolimsrbiju.rs
Cvijić je opisivao severne Albance kao poarbanašene, prikrivene Srbe, koji samo mimikrijom oponašaju prave Albance, čime je relatizovao njihovu etničku pripadnost i podupirao pretenzije Srbije na njihove oblasti. U vreme borbe za Makedoniju, Cvijić je nizom publikacija i etničkih mapa ubeđivao međunarodnu javnost kako su Makedonci zapravo “južni Srbi”. Cvijićeve etnografske mape objavljene 1906, 1909. i 1913. godine se sve međusobno razlikuju i pratile su spoljno-političke potrebe srpske države. Na mapi iz 1909. značajno je smanjio prisustvo Albanaca na Kosovu i u zapadnoj Makedoniji u odnosu na prethodnu iz 1906. U vreme borbe za nove balkanske granice, na mapi iz 1913. godine, prisutvo Srba je znatno pomerio ka jugu u odnosu na prethodnu iz 1909. godine, a prisustvo Albanaca je značajno redukovao, čak i u Severnoj Albaniji. Nakon balkanskih ratova, Srbija je udvostručila svoju teritoriju pripojivši Makedoniju, Kosovo i Sandžak, i stekavši vlast nad brojnim nesrpskim stanovništvom: Albancima, Makedoncima, Bugarima, Turcima, Bošnjacima i drugima. Naravno, srpskim akademicima je to bilo malo i kukali su zašto Srbija nije pripojila i albansko primorje.
Po završetku Prvog svetskog rata 1918. godine, Cvijić objavljuje novu mapu radi uticaja na odluke mirovne konferencije u Parizu, kojom Srbe i Makedonce predstavlja kao istu skupinu, dajući legitimitet srpskoj kontroli nad Makedonijom. Nakon svetskog rata, Srbija je ostvarila maksimalistički nacionalni program, priključenjem Crne Gore i južnoslovenskih oblasti Austro-Ugarske u novoosnovanu Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca pod srpskom dominacijom. Nakon stvaranja Jugoslavije beogradske aspiracije se usmeravaju ka zapadu, na nekadašnje austrijske oblasti naseljene Južnim Slovenima. Od tada je glavna aktivnost srpskih akademika prebrojavanje žrtvi koje su Srbi podneli za Jugoslaviju i obračun očekivane dobiti. Propaganda o samožrtvovanju Srba u stvaranju Jugoslavije isključivo zbog neoslobođene braće, proizvodila je uverenje o posebnim pravima u zajedničkoj državi.
Glavna preokupacija srpskih “umnih glava” tada je bilo određivanje dometa krajnjih srpskih granica ka zapadu, i izlazak na kraj sa brojnim “nacionalnim manjinama” kojima je nametnuta vlast Beograda. Tih godina, neki srpski akademici (Slobodan Jovanović, Vaso Čubrilović i drugi) osnivaju Srpski kulturni klub, koji reafirmiše velikosrpsku ideju. Oni su zahtevali da čitava Bosna i Hercegovina, Makedonija, Crna Gora, Kosovo i veliki delovi Hrvatske moraju ući u buduću srpsku teritorijalnu jedinicu.
1937. godine sekretar Srpskog kulturnog kluba i ugledni srpski akademik dr Vaso Čubrilović, uputio je državnim organima poverljivi dokument pod nazivom “Isterivanje Albanaca”, kojim razrađuje rešavanje “albanskog problema” totalnim etničkim čišćenjem Kosova od Albanaca. Čubrilović kritikuje postupnu srpsku kolonizaciju Kosova i predlaže efikasnije metode progona civilnog stanovništva. On smatra da je jedino efikasno rešenje raseljavanje Albanaca “u masi” te predlaže brutalni državni i policijski pritisak, otpuštanja, hapšenja, zastrašivanja, stvaranje psihoze, slanje četnika, naoružavanje srpskog stanovništva, paljenje albanskih naselja i tome slično. Primenu Čubrilovićevog Memoranduma je zaustavio aprilski rat i slom Kraljevine Jugoslavije, te je akademski spis ostao u državnim arhivama čekajući “bolja vremena”, odnosno Slobodana Miloševića i Kosovski rat 1999. godine.
Tokom Titovog perioda, srbijanski akademici se nisu smeli baviti nacionalističkom propagandom. Tek nakon što je Tito umro, SANU je ponovo ispuzala u političku sferu. 1986. godine izlazi zloglasni Memorandum SANU, huškački proglas predstavljen kao objektivna politička analiza. Memorandum tvrdi da je Srbima u Jugoslaviji najteže, da su samo oni diskriminisani, a da se na Kosovu čak provodi genocid nad srpskim stanovništvom. Srbijanski akademici zaključuju da „srpsko pitanje“ neće biti rešeno pre ostvarenja punog nacionalnog i kulturnog jedinstva Srba, bez obzira gde žive (strane 70-73), što u praksi znači revidiranje međurepubličkih granica u korist Srbije. Glavno obeležje njihovog političkog programa je licemerje – za Srbe svuda traže samoopredeljenje a Albancima ga ne daju, već za Kosovo traže „obračun“ koji će se vršiti „revolucionarnom borbom“.
Dan nakon objave Memoranduma, tadašnji predsednik Srbije Ivan Stambolić ga je nazvao “ratnim manifestom za srpske komesare”. Stambolić je nakon toga uklonjen sa vlasti, a na njegovo mesto je došao Slobodan Milošević, koji je stao na kurs SANU. Memorandum SANU je imao dalekosežan uticaj na obnovu nacionalizma u Srbiji i bitno je doprineo raspadu SFRJ. Nažalost, Memorandumom su postavili misaoni okvir kojeg se većina naših (malo)građana drži i dan danas.
Photo: gerber.iwarp.com
Kako se rat bližio, srbijanski akademici su sve učestalije davali huškačke izjave u javnosti, a najviše prostora dobijali su na stranicama Politike, gde su svakodnevno određivali nacionalne i ratne ciljeve. Oni su plasirali teze o pogubnosti postojeće države po srpski narod i nužnosti da svi Srbi žive u jednoj državi, pri čemu je rešenje koje treba isključiti jugoslovenska konfederacija. Kako se to ostalim narodima nije svidelo, akademici su obznanili da će novu “jugoslovensku” državu činiti Srbija, Crna Gora, Srpska republika Bosna i Hercegovina i Republika Krajina (Mihailo Marković). Kada su tenkovi iz Beograda krenuli za Vukovar, srpski akademici su obznanili da Srbija nije u ratu.
Novembra 1991. godine 18 trezvenih članova SANU je objavilo Apel za mirno rešenje sukoba u Jugoslaviji. Na prvoj sledećoj sednici 23.11. Akademija se ogradila od ovog antiratnog apela. U moru baljezgarija i gnusnih uvreda, jedina stvar od koje se SANU ikada ogradila je Apel za mir. Naime, oni su gajili uverenje da Srbi isključivo dobijaju u ratu a gube u miru, te je rat bolji nego mir.
16. juna 1992. godine uticajni ideolog SANU Dobrica Ćosić je izabran za predsednika novostvorene SR Jugoslavije. U to vreme, usled međunarodnog pritiska i proklamovane vojne neutralnosti Srbije, sintagma „svi Srbi u jednoj državi“ je bitno ublažena i relativizovana. Kao što reče jedan od akademika i Ćosićev ministar: „Odustali smo od sna o velikoj Srbiji …“ (Lj. Rakić).
17. jula 1992. godine su novim Zakonom o SANU ukinute akademije Kosova i Vojvodine, a njihovim članovima je predloženo da se pojedinačno prijave kao kandidati za SANU. No, u praksi je bilo drugačije – vojvođanski akademici (32 člana) su samo „preregistrovani“ u SANU, dok je od kosovskih akademika primljen jedino vajar Svetomir Arsić Basara. Kosovski akademici nisu prihvatili takvu odluku i svoj rad u okviru Akademije nauka i umetnosti Kosova su nastavili ilegalno. Mnogi veruju kako je ukidanje ANUK-a bio jedan od bitnih poticaja daljoj eskalaciji sukoba na Kosovu.
Znameniti kolaboracionista: Milan Nedić, akademska majka
Photo: Stock
1993. godine, u jeku rata u Bosni i Hrvatskoj, propagandno odeljenje SANU objavljuje “100 najznamenitijih Srba“, knjigu u kojoj su sadržane biografije 100 istorijskih ličnosti koje je SANU proglasio najznamenitijim Srbima. Prvi problem je što su Srbima proglašene mnoge ličnosti o čijoj nacionalnosti ne postoji opšti konsenzus (Ruđer Bošković, Ivan Gundulić, Ivo Andrić, Meša Selimović), kao i ličnosti srednjeg veka kada nacija u današnjem smislu nije postojala. Drugi problem je ideološki kriterijum na osnovu kojeg je saradnik fašista Milan Nedić uvršten među srpske veličine, a npr. ugledni srpski socijaldemokrata Dimitrije Tucović nije.
Usled svega navedenog, priznati srpski a svetski naučnik Stevan Dedijer je početkom 2003. godine poslao otvoreno pismo premijeru Srbije Zoranu Đinđiću, u kome je predlagao raspuštanje i potpunu reorganizaciju SANU, jer se ne bavi napretkom srpskog naroda u nauci i tehnologiji već „nazadnim idejama nacionalizma, šovinizma, mržnje i gluposti“. Dedijer je smatrao da rukovodstvu SANU nije pošlo za rukom da shvati tokove sveta u kojem danas živimo, i da je raspuštanje SANU deo neophodne politike za razvitak Srbije uopšte, a njene nauke i tehnologije posebno. On je od Đinđića očekivao da temeljnom reorganizacijom ove najviše naučne ustanove stavi Srbiju na put dinamičkog razvitka. Đinđić je ubrzo nakon toga ubijen, tako da njegov odgovor na ovaj predlog nikada nije stigao.
I dok čitate ove redove gomila mračnih lica upravo sada sedi u zagušljivoj prostoriji prizivajući nove sukobe sa najbližim susedima.
SANU – Mali pojmovnik srbijatrije « Home
