gubljenje vremena

gubljenje vremena

sve sto ne trebate na jednom mjestu.

2007

Plakat koji je unistio Jugoslaviju

(ili 20 godina “plakatne afere”)

Do sredine osamdesetih su se Stafeta mladosti i centralna proslava Dana mladosti - poznati slet - iz skromnih priredbi u pocetku pedesetih pretvorili u ogroman spaktakl velicanja poluboga Tita i njegove Crkve – Komunisticke partije. Mnogi su vec ranije krtitikovali ove ceremonije zbog velicanja kulta licnosti mrtvog predsjednika, politickih floskula i zastarjele simbolike. Drugi su ih opisivali kao rasipanja novca u drzavi koju su pretresale afera za aferom, ciji je vanjski dug bio basnoslovan i cija su radnicka klasa, narodi i narodnosti nabavljali namirnice u polupraznim trgovinama. Jedini koji su u svemu tome profitirali bili su politicari na vlasti i organizatori koji su mazijali masne honorare.

1987. su, po sistemu rotacije, ceremoniju organizovali Slovenci. Tu je, kao sto je poznato, kritika Jugoslavije, kakva je bila u tom trenutku, bila najjaca, a samim tim i kritika Stafete i sletova. Jos godinu ranije je grupa umjetnika sa ljubljanske akademije izvela performans nazvan “Stafeta apsurda” na kojem su u centar Ljubljane dovukli ogromno deblo i poceli ga tesati. Uprkos tome organizatori Dana mladosti '87 poceli su svoj posao. Izabrana je tema, narucena stafeta i objavljen je konkurs za izradu promo plakata na kojem je pobjedio “Novi kolektivizem”, mladi dizajn studio iz Ljubljane, inace dio umjetnickog pokreta NSK - Neue Slowenische Kunst, znanog po provokativnim akcijama, uglavnom njihove muzicke sekcije okupljene u bendu Laibach.



Pobjednicki plakat je bio u skladu sa soc-realisticnom ikonogafijom, uradjen u prepoznatljivom stilu Novog kolektivizma – gruba graficka obrada, karakteristicna za pankerske, DIY fotokopirane plakate stampan sitotiskom u dvije boje, srebrnoj i crnoj. Plakat je najprije bio usvojen sa odusevljenjem, jedino je neki general JNA bio sumnjicav oko izbora boja jer je smatrao kombinaciju previse morbidnom i ne bas mladalackom. Jedan od autora plakata je ideju odbranio rekavsi da boje simboliziraju Tita jer je “Tito bio metalac”.
Belaj je nastao kada je 28. Februara beogradska Politika objavila pismo Nikole Grujica koji je u pobjednickom plakatu prepoznao plagijat. Naime, plakat je bio skoro direktna kopija jednog nacisticnog plakata Richarda Kleina iz tridesetih godina. Novi plakat se razlikovao samo u nekoliko detalja: zastavu nacisticke Njemacke zamjenila je zastava SFRJ, njemackog orla na barjaku je zamjenila bijela golubica, a stafeta je bila maketa plecnikovog (nikad izgradjenog) Parlamenta (ovaj simbol danas krasi slovenacku stranu euro kovanca od deset centi).



Identitet nikole Gruica nikad nije potvrdjen i on sam se, osim spomenutim pismom, nikad vise nije pojavio u javnosti. Neki smatraju da je Grujic izmisljotina KOSa, a drugi da su ga izmislili sami autori plakata da namjerno izazovu aferu. Bilo kako bilo, ogromnoj medijskoj pompi, zategnutim politickim odnosima i pozivima na linc usljedilo je povlacenje plakata od strane organizatora i sudjenje autorima. Organizatori Dana mladosti i ziri koji je proglasio pobjednicki plakat stali su u odbranu autora. Poslije dugog procesa optuzbe su odbacene. Autori su plakat odbranili kao umjetnicki projekat u kojem su se koristili vlastitom umjetnickom metodom koju su nazvali retroavangarda – proces u kojem umjetnici koriste simbole razlicitih, cesto nekompatibilnih, totalitarnih rezima i/ili ekstremnih nacionalnih pokreta, rekontekstualiziraju ih i (koristim termin Igora Zabela) rekonceptualiziraju ih u nove radove i medjusobne odnose pri cemu preispituju njihove umjetnicke, politicke i ideoloske funkcije, znacenja i tumacenja. Njihovi radovi formom nerijetko podjecaju na nacionalisticki kitch, zbog cega su NSK vise puta bili smatrani neonacistima i nacionalistima (zavisi od onoga ko ih optuzuje).

Epilog:
Plakat za Dan mladosti ’87 su na kraju uradili u dizajn agenciji Studio marketing, danas jednoj od vodecih reklamnih agencija u regiji. Stafeta mladosti je zadnji put nosena te godine, a godinu dana kasnije odrzana je zadnja proslava Dana mladosti.


-
Eto. Moj doprinos 25. Maju.

Izlozba posvecena “Plakatnoj aferi” postavljena je u Muzeju novejse zgodovine u Ljubljani.